Collecting OtherwiseCollecting Otherwise

Ons onderzoeksteam gaat in 2023 dieper in op nieuwe manieren om erfgoed ‘anders’ te verwerven, te rangschikken en onder de aandacht te brengen. Van verrijkende kanttekeningen en voetnoten bij collectiestukken tot onderling vastgelegde zorg- en toegankelijkheidseisen voor archieven en schenkers en van speculatieve presentatie-en onderzoeksvormen tot gemeenschappelijke projectverslagen. We verbouwen Collecting Otherwise deze jaargang gezamenlijk tot een veelvormig schuurtje waarbinnen we gezamenlijk uitproberen hoe we de tools (gereedschappen) en benaderingen die we tot nu toe hebben ontwikkeld kunnen toetsen aan de praktijk van het Nieuwe Instituut.

Die vertaalslag houdt onder meer in dat we casussen uit voorgaande edities Seen/Unseen en Post/De/Colonial opnieuw (of voortgaand) aanpakken. We geven een concrete, meer toepassingsgerichte draai aan het onderzoek rondom eerder behandelde archieven, objecten en foto’s – die hoofdzakelijk afkomstig zijn uit de Rijkscollectie voor Nederlandse architectuur en stedenbouw die het Nieuwe Instituut beheert – en we blijven met schenkers in gesprek over hun verhalen en ervaringen. We nemen ook een aantal prangende vragen mee uit vorige CO*-edities. Zo blijven we ons bezighouden met de vraag welke rol instituten vervullen in de herinrichting van de hedendaagse erfgoedpraktijk. We verdiepen ons onverminderd in het actuele denken over herstel-, toegankelijkheids-, en restitutiekwesties. Van daaruit verkennen we, minstens zo belangrijk, hoe we als erfgoed, ontwerp, en cultuursector naar dat veranderende discours kunnen handelen. Ten slotte vragen we ons – naar een tekst van kunstenaar Hannah Dawn Henderson – af hoe momenten van twijfel momenten van transformatie kunnen worden. Hoe kunnen we, met andere woorden, de beperkingen van de bestaande archiefinfrastructuren leren aangrijpen om er andere betekenisdragers en andere actoren binnen te verwelkomen, zodat die op hun beurt een eigentijdse wending kunnen geven aan achterhaalde protocollen?

“How can [...] moments of doubt and limitation transform into invitations for other knowledge carriers and agents to enter and reorientate the archive’s infrastructure and protocols?”(Kunstenaar en schrijver Hannah Dawn Henderson, in haar geschreven bijdrage ‘Uttering Visibility’)

Collecting Otherwise schaart zich actief achter de ambitie van het Nieuwe Instituut om niet alleen de rijkdom en het potentieel van de Rijkscollectie te laten zien, maar om ook in kaart te brengen welke lacunes die collectie bevat. We willen bijvoorbeeld vaststellen welke actoren en praktijken er op basis van het historisch verzamelbeleid niet in werden opgenomen. Aan de hand van thema’s als gender, queering en dekoloniale daadkracht en (zelf)beschikking belichten we met het project nadrukkelijk de onderbelichte en ondervertegenwoordigde stemmen in de collectie. Met elke editie van het doorlopende onderzoek streeft Collecting Otherwise naar een (of bestendige) paradigmaverschuiving die gepaard gaat met het duurzaam toepassen van alternatieve tools (gereedschappen); een doelstelling die we najagen onder de paraplu van het nieuwe collectiebeleid Rethinking the Collection.

“Hoe zetten wij in onze omgang met (institutionele) collecties de stap van observeren en het ontwikkelen van methoden naar een praktische uitvoering? Kunnen we ons de middelen eigen maken die Audre Lorde typeerde als het gereedschap van de meester, dat “het huis van de meester nooit [zal] afbreken”? Kunnen we die tools dan inzetten om de ruimten die onze gemeenschappelijke nalatenschap huisvesten te heroverwegen, hervormen en herverdelen? Hoe en waar kunnen we die gereedschappen op andere manieren verwezenlijken, in het kader van een breder en veelvoudig proces van afbreken of ontmantelen? Hoe waarborgen we dat archieven en onderzoek toegankelijk zijn om te worden geraadpleegd, gebruikt en teruggeëist door de gemeenschappen aan wie ze behoren of op wie ze betrekking hebben? Hoe kunnen we de ontwikkeling van hulpmiddelen aanjagen die archieven en tegenarchieven activeren en die daarmee het bewustzijn rond omstreden architectuur-en ontwerperfgoed vergroten? Op welke manieren wijkt het functioneren van onze toolshed af van die van de traditionele werkplaats, het laboratorium, een openluchtkeuken, of…? Welke soorten schuren kunnen wij ons voorstellen voor het uitproberen van verschillende gereedschappen die ieder functioneren op basis van verschillende waarden?

“Wij zien collecting otherwise, ‘anders verzamelen’ als werkwoord, als afspiegeling van een handeling die tegelijkertijd standplaatsgebonden is en voortdurend wordt voorzien van een nieuwe positionering. [...] In die zin wordt er pas echt anders verzameld wanneer de bewoners van (voormalige) koloniën, langs de randgebieden van wat traditioneel werd bezien als het vanzelfsprekende middelpunt, voor zichzelf kunnen bepalen wat ze verzamelen en hoe ze verzamelen, conform hun eigen belangen en behoeften. Dat moet gebeuren op een manier die duidelijk aan een context en locatie verbonden is en waarvan telkens wordt herzien welke context en locatie dat dan precies betreft.” - (To Be Determined - Trojan Horse Cell, 2021)

We zien de Toolshed voor ons als een verwelkomende, behulpzame en toegankelijke ruimte van waaruit we archiefgemeenschappen zowel voorzien van hulpmiddelen – voor onderzoek naar herstelgerichte archiefmethoden en archieven – als van middelen om zulke verzamelingen en werkwijzen mee in de praktijk te brengen. Dankzij de Toolshed kunnen wij hulpmiddelen vergemeenschappelijken, vaardigheden delen en herverdelen, inspelen op specifieke voorbeelden en verschijnselen en nadruk leggen op de uitvoering van herstel. Intussen houden we vast aan het motto van kunstenaar Harriet Rose Morley om always under construction te zijn door te blijven leren en ontleren; verliezen we het werk-in-uitvoering nooit uit het oog en blijven we procesmatig ‘maken’, ‘werken’ en ‘doen’. We manoeuvreren met de Toolshed tussen pauze en bespiegeling, tussen rust en koerswijziging. In dat gebied vinden wij de kracht om kanttekeningen, noten en toelichtingen te plaatsen. Er zijn meer dan voldoende gereedschappen en gereedschappen-in-wording aanwezig om te delen via de verschillende platforms waaruit de shed bestaat. Zo kunnen we al doende leren en laten zien wat we doen. De Toolshed zet zich af tegen een traditionele gereedschapskist waarmee je over het algemeen op specifieke externe problemen of vraagstukken reageert en je de toolkit weghaalt uit de context van de shed waarin je hem oorspronkelijk uitprobeerde.

De werkzaamheden van dit jaar benadrukken het procesmatige en toegankelijke karakter van de gereedschapsschuur. We willen de drempel verlagen en een ruimte scheppen die invloed en besluitvorming decentraliseren. Het is nadrukkelijk de bedoeling dat de hulpmiddelen die we bij het Nieuwe Instituut en in de context van onze collectie ontwikkelen ook elders kunnen worden toegepast, aangepast en doorontwikkeld: bij andere archief- en erfgoedinstellingen, bij archiefgemeenschappen (zoals architecten en architectenbureaus – met name bij ondervertegenwoordigde communities in de algemene bouwkundige praktijk) en binnen de alternatieve ruimten waar (in bredere zin) archieven en verzamelingen tot stand komen. De Toolshed biedt zowel ruimte aan nadere tooling als aan shedding, zoals kunstenaar Alfred Marasigan in een werkgroepbijeenkomst van Collecting Otherwise opmerkte. Je kunt er knutselen en bijschaven, maar ook ‘vervellen’, een nieuwe gedaante aannemen of toekennen of ergens een ander licht op (doen) schijnen. Er zitten ramen in de schuur voor uitwisseling met de buitenwereld. In de Toolshed bouwen we niet volgens een vooropgesteld plan, maar als in een proeftuin. Verschillende spelers, bewoners en gebruikers onderhandelen in de schuur over mogelijke vormen van archiefonderzoek.

In deze editie van Collecting Otherwise gaan we verder met ontwikkelingen waar we vorig jaar aan zijn begonnen. We implementeren tools zoals de *Asterisk, Oral Herstories, en Netwerkkaarten, en methodologieën zoals de Archival Care Rider, Working Group, en Lysergic Secretary. De *Asterisk beantwoordt bijvoorbeeld een behoefte om meer context en ruimte voor reflectie toe te voegen aan archiefhulpmiddelen en archiefstukken. Het is een soort joker die helpt om te voldoen aan meerstemmige archiefbeschrijvingen, co-creatie, toegankelijkheidseisen en alternatieve presentatievormen die we nastreven. Uiteindelijk draagt de *Asterisk bij aan een maatschappelijk relevante, toegankelijke collectie die beter van context voorzien is en een afspiegeling vormt van alle verhalen die in het archief vertegenwoordigd zijn.

In Collecting Otherwise belichten we een ‘andere,’ collectieve en meerstemmige erfgoedbenadering. Uiteenlopende stemmen leveren uiteenlopende hulpmiddelen op om collecties mee te begrijpen. Van traditionele praktijken tot artistieke ingrepen en niet-institutionele gemeenschapsgedreven interventies. Het projectteam en de andere partijen die aan de Toolshed bouwen documenteren op deze pagina waar ze aan werken en hoe ze dat doen, waarmee zij een levend archief aanleggen van de gereedschapsschuur-in-wording.