Collecting OtherwiseCollecting Otherwise

"Waar woont u, mevrouw?"

"Dago," antwoordde Nanik, een marskramer die drank verkoopt tegenover het Savoy Homann Hotel, een gebouw dat in de jaren dertig van de vorige eeuw door de Nederlandse architect A.F. Aalbers in Bandung, Indonesië, werd ontworpen.

Het archief van Albert Frederik Aalbers wordt bewaard in de Rijkscollectie voor Nederlandse Architectuur en Stedenbouw. De archiefstukken tonen niet alleen zijn modernistische ontwerpen, maar leggen ook alledaagse taferelen in Bandung vast. De meeste van Aalbers' werken, met hun kenmerkende vormen, sieren het noordelijke deel van de stad, dat tijdens de Nederlandse koloniale tijd was voorbehouden aan Europeanen en de rijke gemeenschap, terwijl het zuidelijke deel werd overgelaten aan de inheemse en armere gemeenschap. De Jalan Asia Afrika (toentertijd de Grote Postweg) was de onzichtbare lijn die noord en zuid Bandung scheidde. Bestaat die sociale segregatie vandaag de dag nog steeds? Uit de foto's in het archief van Aalbers blijkt dat gemarginaliseerde gemeenschappen overleven door straatverkoop in de buurt van koloniale gebouwen; er zijn venters, sigarettenkraampjes en andere interventies in dit als elitair beschouwde gebied. Hoe kunnen de inwoners van Bandung na 78 jaar onafhankelijkheid samenleven met deze koloniale erfenis?

Yasmin Tri Aryani, onderzoeker, graficus en lid van de Collecting Otherwise Werkgroep, initieerde en leidde de Mapping Collective Memories wandelingen. Hierin worden hedendaagse interacties met de gebouwen van A.F. Aalbers vastgelegd op een iteratieve, collectieve kaart. De geannoteerde kaarten en wandelingen zullen zo de hedendaagse opvattingen over Aalbers' gebouwde erfgoed zichtbaar maken.

De eerste iteratie bevat de locaties van de gebouwen en illustraties daarvan, maar ook geïllustreerde fragmenten van gesprekken over Aalbers' werk en van alledaagse situaties rond de gebouwen. Deelnemers worden gevraagd om aan deze kaart een extra laag toe te voegen met herinneringen en indrukken, in de vorm van schetsen of teksten. Deze nieuwe lagen zullen deel gaan uitmaken van het collectieve geheugen van de gemeenschap en een meervoudig perspectief toevoegen aan een anders enkelvoudige, algemeen aanvaarde geschiedenis.

Ter voorbereiding deelden collega's van de afdelingen Collectie, Onderzoek en Hospitality/Co-Educatie van het Nieuwe Instituut hun inzichten over het koppelen van archiefmateriaal aan geleefde, dagelijkse ervaringen met gebouwd erfgoed. Wandelingen en omleidingen als hulpmiddelen dienen als best practices.

Tijdens de eerste twee wandelingen werkte Yasmin samen met lokale gemeenschappen: Bandung Good Guide en Komunitas Aleut. Beide wandelingen waren gericht op verschillende deelnemers met een gedeeld enthousiasme voor (architectuur)geschiedenis. De deelnemers aan de Bandung Good Guide kwamen uit Jakarta en Bandung, en hadden uiteenlopende opleidingsachtergronden. Komunitas Aleut trok lokale Bandungse mensen aan die actief deelnamen aan de verkenning van het koloniale erfgoed in hun stad. Daarnaast heeft Yasmin Tri Aryani lokale architecten, historici, botanici, archeologen en antropologen uitgenodigd om deel te nemen aan de wandeling.

De deelnemers kregen de tijd om hun verhalen te delen ten overstaan van andere deelnemers. Hun verhalen vulden langzaam het gat tussen wat ze van de gidsen hoorden en het heden. Sommigen deelden herinneringen aan hoe hun eigen keuken en ouderlijk huis eruitzagen terwijl ze keken naar de huizen die Aalbers in Bandung ontwierp, een andere deelnemer kende de Sadangsari Villa van Aalbers als Gampong Aceh, een eetgelegenheid waar Atjehse gerechten worden verkocht. Er vond ook kennisuitwisseling plaats tussen deelnemers; een botanicus vertelde over de geschiedenis van de bomen die voor de villa's in Jalan Pager Gunung stonden, een antropoloog deelde zijn ervaring met het wonen in Dago en een architectuurdocent beantwoordde vragen over koloniale gebouwen.

Mapping Collective Memories is bedoeld als een instrument om dit soort kennisoverdracht te stimuleren. Na de eerste twee wandelingen worden de reacties van de deelnemers verzameld en verwerkt in de tweede versie van de kaart. Door digitalisering van de kaarten kunnen de verhalen worden teruggeven aan lokale gemeenschappen en gedeeld worden met een groter publiek. Het delen van herinneringen en kennis is bedoeld om de eigen ruimte op te eisen en de segregatie - de onzichtbare grenzen, veroorzaakt door het koloniale erfgoed - gaandeweg op te heffen. Uiteindelijk levert dat hopelijk een groter gevoel van vertrouwdheid en verbondenheid met de stad op.