Een terugblik op 2025Een terugblik op 2025

Worldglimpsing zien we ongetwijfeld terug in het jaaroverzicht van 2026, maar omdat we ons er zo op verheugen, was de aankondiging ervan in januari al een hoogtepunt op zich. We brachten het nieuws naar buiten van onze samenwerking met ArkDes, het Zweedse centrum voor architectuur en design in Stockholm. Samen maken we een tentoonstelling in twee delen over twee vormen van creativiteit die alles met elkaar te maken hebben: worlding, het vormgeven van fictieve werelden, en het rollenspel – het bedenken en 'spelen' van alternatieve versies van jezelf. Het eerste deel van dit tweeluik is inmiddels geopend in Stockholm, het andere deel is vanaf december 2026 te zien in Rotterdam.

De tentoonstelling Soengoe Kondre / Verzonken leven, die eerder te zien was in het Nieuwe Instituut, reisde eind februari naar twee locaties in Suriname: Brownsweg en Paramaribo. De tentoonstelling neemt bezoekers - nu letterlijk - mee naar het verzonken binnenland van Suriname, waar met de voltooiing van de Afobakastuwdam in 1964 een gebied van zo’n 1560 vierkante kilometer onder water kwam te staan. De aanleg leidde tot de grootschalige ontheemding van de Marrongemeenschappen die er tot dan toe hadden gewoond. Het is bijzonder dat de tentoonstelling juist op deze locaties te zien was. Brownsweg is een migratiedorp, waar onder meer voormalige inwoners van Ganzee en Koffiekamp wonen, twee van de grootste dorpen aan de oever van de Surinamerivier die destijds onder water verdwenen. Ze spelen een prominente rol in het verhaal dat in de tentoonstelling verteld wordt.

In het eerste kwartaal van dit jaar was de tentoonstelling Tuinen van de toekomst nog volop te zien. We zijn eens in de collectie gaan graven naar voorbeelden van tuinen in Nederland in de vorige eeuw. Hoewel tuinarchitectuur in de lange geschiedenis van de collectie nooit tot het verzameldomein behoorde, viel de opbrengst niet tegen. De foto's die we er aantroffen vertellen samen iets over de waarde die in de loop der tijd werd toegekend aan een eigen stukje groen, aan natuur en frisse buitenlucht, en wie zich dat kon veroorloven.

Waar we ook wat dieper ingedoken zijn is de ruimtelijke vormgeving van de tentoonstelling. Het oorspronkelijke ontwerp van Garden Futures, de oerversie van deze reizende tentoonstelling, was van het Italiaanse bureau Formafantasma. Zij lieten zich inspireren door historische tuinen die werden ingericht alsof het binnenruimten waren, met tapijt en al. Voor de Rotterdamse editie en locatie heeft kunstenaar Frank Bruggeman juist geprobeerd om er, letterlijk, meer leven in te brengen.

Grote kunst- en designmanifestaties dienen grote economische en culturele belangen, maar dragen ook bij aan massatoerisme, vervuiling en stijgende woonlasten. Die manifestaties zelf zijn dan weer belangrijke podia waarop die kwesties aangekaart kunnen worden en waar ontwerpers zich kunnen buigen over de vraag hoe het anders en duurzamer kan. In april lanceerden we tijdens de Milan Design Week de eerste editie van het residentieprogramma Redesigning Design Weeks, waarin precies die vraag centraal staat.

De resident-ontwerpers van dit jaar, Pete Fung en Studio-Method, presenteerden hun eerste bevindingen nadat ze zich gedurende twee maanden hadden verdiept in de stedelijke, maatschappelijke, ecologische en culturele ecosystemen van Milaan, in samenwerking met Milanese gemeenschappen. Op de uiteindelijke resultaten is het nog even wachten, die worden gepresenteerd tijdens de Milan Design Week van 2026.

Misschien wel de grootste culturele manifestatie ter wereld startte nog geen week later: de World Expo 2025 in Osaka, Japan. Nieuwe Instituut stelde het culturele programma samen van het Nederlandse paviljoen, onder de titel Activating Common Ground, vanuit de gedachte dat cultuur en identiteit worden gevormd door uitwisseling, interactie en nieuwsgierigheid. Het programma kreeg de vorm van een 'levend tijdschrift', losjes gebaseerd op de iconische glossy Avenue, waarin literatuur, mode, eten, design, winkelen en fotografie op gelijkwaardige voet stonden.

Twee grote openingen deze maand van tentoonstellingen waarin het zoeken naar verbinding centraal staat. Door middel van sport bijvoorbeeld. Sport brengt mensen samen. Maar niet altijd, en zeker niet iedereen. Voor SIDELINED, de Nederlandse bijdrage aan de architectuurbiënnale van Venetië, koos ontwerper Gabriel Fontana de sportbar om te laten zien hoe je alledaagse ruimtes inclusiever kunt maken. Dat deed hij door nieuwe spelvormen te verzinnen, met nieuwe 'regels'. Hoe dat in de dagelijkse praktijk kan uitpakken lees je in interviews met de uitbaters van Queer Gym en Café Costa del Sol: twee Rotterdamse plekken die diverse gemeenschappen samenbrengen door middel van sport.

Architect Ma Yansong zoekt de verbinding in expressieve, organische vormen die mens, stad en landschap weer met elkaar in contact brengen. De Volkskrant schreef: “Tot en met het laatste project weet de expositie over MAD, het onstuimige Chinese architectenbureau, te boeien.” En bijzonder voor een architectuurtentoonstelling: een van de werken kon op loopafstand worden aanschouwd en zelfs beklommen. Voor Fenix, het nieuwe museum over migratie in Rotterdam, ontwierp MAD een fantastische, spiraalvormige trap die zich vanuit het gebouw omhoog slingert naar het dak.

Ma Yansong. Architectuur en emotie is nog in digitale vorm te bezoeken. SIDELINED komt in 2026 in aangepaste vorm naar Rotterdam.

In de zomer gingen twee projecten over archiefpraktijken een nieuwe fase in. De werkgroep Collecting Otherwise, die al sinds 2021 kritisch kijkt naar de manier waarop wij en andere erfgoedinstellingen verzamelen en archiveren, publiceerde ter afsluiting vijf handleidingen voor een rechtvaardige archiefpraktijk. Ze zijn bedoeld ter inspiratie voor iedereen die wel eens archiefonderzoek doet, zelf een verzameling beheert, of interesse heeft in historische objecten of plekken. Met deze publicatie is het project Collecting Otherwise afgesloten, maar het onderwerp blijft op de onderzoeksagenda van het Nieuwe Instituut staan.

Ook het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur (NADD) nam een afslag door tijdens het symposium Regeneratieve archieven een eigen website te lanceren en zo de 70 partners en hun collecties zichtbaarder te maken. Je krijgt nu online toegang tot informatie over 8.500 ontwerpers en makers, met werk in 809 collecties, bij 125 culturele instellingen. Het NADD-netwerk zet zich in voor behoud, zichtbaarheid en toekomstbestendigheid van design- en digitale cultuurarchieven.

Deze zomer was het dan zover dat het contract getekend kon worden van een archiefoverdracht waar zo'n dertig jaar aan gewerkt is. Het was wat je noemt een lang gekoesterde wens om het archief van architecten Aldo en Hannie van Eyck op te nemen in de Rijkscollectie. Het internationaal vermaarde duo is van groot belang geweest voor het Nederlandse structuralisme, een naoorlogse stroming die als reactie op het doorgeschoten functionalisme de menselijke maat in de architectuur wilde terugbrengen: kleinschalig en gericht op spontane ontmoetingen. Bovendien zijn eerder al de archieven opgenomen van belangrijke tijdgenoten die door hen beïnvloed waren, zoals Piet Blom, Jan Verhoeven en Herman Hertzberger.

Achteraf zou je de presentatie Built homecoming als vooraankondiging kunnen beschouwen: tot 2 maart was er de unieke kans om in het Re-Centre een deel van de enorme kunstverzameling van de Van Eycks te bekijken die we tijdelijk in bruikleen mochten nemen. De gehele verzameling wordt op dit moment geveild. Daarmee komt wellicht dit jaar nog de volledige nalatenschap van Aldo en Hannie van Eyck in nieuwe handen.

De Nederlandse digitale cultuursector staat er op het eerste gezicht goed voor, met inhoudelijk sterke én technisch innovatieve producties die regelmatig in de prijzen vallen. Maar het gebrek aan distributie- en presentatiemogelijkheden van met name immersieve mediaprojecten blijkt een hardnekkig probleem. Door het gebruik van complexe technologieën zijn deze werken vaak kostbaar om te maken en te presenteren. Het gevolg is dat ze na een festivalpremière nauwelijks nog ergens te zien zijn.

Moonshot Digitale Cultuur en het Nieuwe Instituut hebben onderzoek gedaan naar mogelijke distributie- en verdienmodellen, om zo bij te dragen aan het verduurzamen van immersieve producties. Het is eind september tijdens het Nederlands Film Festival gepresenteerd en te lezen op de website. In een eerdere fase van het onderzoek is een serie video-interviews gemaakt waarin makers en culturele organisaties vertellen hoe een pilot met subsidie heeft bijgedragen aan de zichtbaarheid van projecten.

Dit jaar werd -1 Digital Lab behalve een laboratorium voor digitale makers ook steeds meer een tentoonstellingsruimte. Tot eind maart zijn de drie installaties van Sam Lavigne, Colette Aliman en Hanchen Zhang nog te zien.

De wooncrisis treft jonge mensen het hardst. Woningen zijn onbetaalbaar of domweg niet beschikbaar. Onzekerheid en het gevoel dat hun leven op pauze staat levert stress en frustratie op. In aanloop naar de verkiezingen op 29 oktober gingen jongeren en (kandidaat-)kamerleden onder leiding van moderator Marsha Simon in debat met elkaar en een kritisch jongerenpanel. Over thema’s als betaalbaarheid, het creëren van meer woningen en de betrokkenheid van jongeren bij deze plannen.

Het debat werd georganiseerd door het Nieuwe Instituut en Platform Woonopgave, samen met Architectuur Overal, het samenwerkingsverband van Nederlandse architectuurorganisaties dat vorig jaar is opgericht, met als doel om maatschappelijke onderwerpen over architectuur en stedenbouw bespreekbaar te maken en de verbinding tussen politiek en samenleving te versterken.

Fungi - beter bekend als schimmels of zwammen - gebruiken we vooral ten behoeve van onszelf. We eten champignons, bestrijden bacteriën met penicilline en de mycelium-vazen en -lampenkappen zijn niet aan te slepen. De tentoonstelling FUNGI vertelt een minder mensgericht verhaal: dat van schimmels als onafhankelijk opererende wezens die op de puinhopen van het kapitalisme een heel eigen, multi-soortelijke wereld tot bloei brengen. Nooit kijk je meer met dezelfde ogen naar je oesterzwam als je z'n soortgenoten hebt leren kennen als slopers, ja zelfs dodelijke krachten, maar ook als ingenieuze bouwers.

Bijna gelijktijdig met de opening van FUNGI verscheen het boek Originele kopieën, over de culturele betekenis van reproducties in de architectuurpraktijk. Eigenlijk gaat het ook hier over het ontdekken van (een nieuwe) waarde door ergens met een andere blik naar te kijken. Kopieën in een archief blijken niet zomaar 'dubbelen' te zijn die alleen maar plankruimte innemen. Ze hebben tot nieuwe vormen van samenwerking en creativiteit geleid, en behoren net zo goed tot het ontwerpproces als het steevast hoger aangeslagen 'origineel'.

We volgen het werk van de Rotterdamse filmmaker Janilda Bartolomeu al een tijdje. Ze is in Kaapverdië geboren en doet al jarenlang onderzoek naar de ongedocumenteerde geschiedenis van de Kaapverdische diaspora. Rotterdam en Dakar, Senegal worden vaak aangeduid als de ‘andere eilanden’ van de archipel, vanwege hun grote Kaapverdische gemeenschappen.

Haar onderzoek in Rotterdam resulteerde in 2020 in de film The Eleventh Island: Activating Silent Histories Through Video. Voor de volgende fase van het project nodigden het Nieuwe Instituut en lokale organisatie RAW Material Company haar uit voor een residentie in Dakar. Daar deed ze dit voorjaar onderzoek naar de grotendeels onbekende geschiedenis van Kaapverdische migranten. De verhalen die ze daar verzamelde gebruikte ze voor de filminstallatie die het hart vormt van de tentoonstelling Another Island. Daarin staan de dromen en verbeelding centraal die de twaalf eilanden verbinden.

We zien je graag weer in 2026! Wil je op de hoogte blijven van ons programma? Schrijf je dan in voor onze nieuwsbrief.