FUNGI. Anarchistische ontwerpersFUNGI. Anarchistische ontwerpers

Fungi zijn nauw verbonden met de schade die koloniale en kapitalistische exploitatie aan de leefomgeving toebrengen. Curatoren Zhou en Tsing willen nadrukkelijk voorbijgaan aan de grenzeloze groei op basis van uitbuiting, die met het inlijven van schimmels in het ontwerp- en productieproces in feite gewoon wordt voortgezet. De tentoonstelling mocht dan ook in geen geval de zoveelste presentatie worden van gebruiksvoorwerpen of bouwstenen die uit zwamvlokken zijn opgekweekt. De 'duurzame' mat-witte of beige mycelium-vazen, -lampenkappen en -isolatiepanelen doen geen recht aan het verhaal dat Tsing en Zhou willen vertellen.

Tsing en Zhou noemen hun FUNGI daarom liever een tentoonstelling van ‘anti-design’, een vorm van onbewust en onbeheersbaar ontwerp waarin schimmels geen passief bouwmateriaal zijn, maar de anarchistische medeontwerpers van een wereld die alleen kan bestaan bij de gratie van bondgenootschappen tussen mensen en anders-dan-menselijk leven.

In de tentoonstelling zie je gaandeweg hoe schimmel zich op verschillende schaalgrootten manifesteert, in zieke kikkers, in de vaatwasser in je eigen keuken, in ziekenhuisbedden, termietenheuvels en het menselijke verteringsstelsel, maar ook op koffie-, bananen- of coniferenplantages en in het oerwoud.

Veel kunstwerken in de tentoonstelling zijn speciaal voor FUNGI gemaakt. Antropologen, infectiedeskundigen, ecologen en amfibieënexperts worden voor deze gelegenheid gekoppeld aan beeldend kunstenaars die hun onderzoek herinterpreteren en vertalen naar installaties. Schilderkunst, sculptuur, multimediale installaties, poëzie en geluidskunst – bij voorkeur met een interactieve component – nemen bezoekers mee op een gevarieerde, multi-zintuiglijke trip.

Een voorbeeld van zo'n samenwerking is de installatie van ecologen Ivette Perfecto en Zachary Hajian-Forooshani en kunstenaar Filipp Groubnov. Ze brengen in kaart hoe koffieroest, de schimmel die profiteert van de monocultuur in industriële koffieplantages, zich door Latijns-Amerika verspreidt. Wanneer mensen in een evenwichtig ecosysteem ‘beschaving’ proberen aan te brengen voor een maximale opbrengst, dreigt al snel het tegenovergestelde effect. Dan kan een ogenschijnlijk onbenullige schimmel het geheel ontmantelen en verandert de geplande groei algauw in rot.

Antropoloog Bettina Stoetzer, kunstenaarsduo Berkveldt en kunstenaar-onderzoeker Åsa Sonjasdotter laten zien hoe schimmels de kringloop van radioactiviteit sturen. Waarom is de radioactieve straling na de kernramp van Tsjernobyl minder snel afgenomen dan verwacht? Sommige schimmels, zoals hertentruffels, nemen radioactieve stoffen op uit de diepe bodemlagen. Wilde zwijnen eten deze truffels. Hun bewegingen en uitwerpselen zorgen ervoor dat de straling in omloop blijft en een blijvende dreiging vormt.

Naast deze installaties zie je nog vijf samenwerkingen van kunstenaars en wetenschappers, drie individuele kunstwerken-in-opdracht, elf bruiklenen en vijf manifesten, een gedicht en een boomstronk in de Nieuwe Tuin. En natuurlijk een heleboel schimmel!

In de tentoonstelling zijn bovendien voorbeelden opgenomen van archiefstukken die zijn veranderd – of ‘herontworpen’ – door de aanwezigheid van schimmels. Voor een erfgoedinstelling vormen fungi een voortdurend potentieel gevaar. Of zou het gecontroleerd en goed gedocumenteerd ‘laten vergaan’ van historische tekeningen of foto’s ooit tot de mogelijkheden kunnen behoren?

Antropoloog Anna Tsing werd tot ver buiten haar eigen vakgebied bekend met het boek De paddenstoel aan het einde van de wereld. Ze geldt als een expert op het gebied van de ecologische, historische en culturele rol van schimmels – of fungi – en inspireerde met haar werk de afgelopen tien jaar talloze denkers, makers, activisten en ontwerpers.

Feifei Zhou is vormgever, ruimtelijk ontwerper, en oprichter van het bureau terriStories. Haar ‘verhalende’ benadering van ruimten bepaalt ook de structuur van deze tentoonstelling. Bezoekers doorlopen drie vertrekken. Iedere kamer vertegenwoordigt een rol van fungi, met een eigen sfeer en een stap in het geleidelijke bewustwordingsproces dat je als bezoeker doormaakt.

De overkoepelende scenografie van FUNGI is in handen van ontwerpduo Marloes en Wikke. De grafische identiteit wordt verzorgd door Maud Vervenne en Jacob Hoving.

De tentoonstelling FUNGI. Anarchistische ontwerpers is mede mogelijk gemaakt door bijdragen van het Cultuurfonds, het Mondriaan Fonds, de Graham Foundation for Advanced Studies in the Fine Arts en de Iona Stichting.