TACK x Jaap Bakema Study Centre TACK x Jaap Bakema Study Centre

Enkele van de interessantste experimenten in het architectuuronderwijs van de twintigste eeuw vonden plaats buiten de traditionele instellingen, namelijk tijdens gezamenlijke internationale zomerscholen. In 2021 zet Re-Enacting Tacit Knowledge deze invloedrijke zomerscholen in tijdens een pedagogisch experiment. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de archieven en expertise van Het Nieuwe Instituut en het Jaap Bakema Study Centre. De deelnemers verkennen methodes als performance en reconstructie - en hun relatie tot queertheorie en feministische theorie - en reflecteren op de rol die onuitgesproken kennis heeft gespeeld in zomerscholen in het bijzonder en het architectuuronderwijs in het algemeen.

Re-Enacting Tacit Knowledge wordt georganiseerd door de aan de ETH Zürich verbonden TACK-promovendus Hamish Lonergan in samenwerking met Dirk van den Heuvel (TU Delft en het Jaap Bakema Study Centre), Tom Avermaete (ETH Zürich) en Janina Gosseye (TU Delft). Lonergan publiceert het voorbereidende materiaal voor de zomerschool op de website van het Jaap Bakema Study Centre. Na afloop van de zomerschool wordt het werk van de deelnemers - waaronder archiefvondsten, opnames van reconstructies en seminars, videodagboeken, tekeningen en fictief-kritische reflecties - verzameld en onderdeel van een virtuele tentoonstelling.

Internationale zomerscholen hebben een belangrijke rol gespeeld bij het samenbrengen van studenten en docenten van verschillende architectuurscholen - zij het dat dit overwegend westerse scholen waren, bijvoorbeeld de zomerschool van het CIAM (1949-1956), de Sommerakademie Salzburg (1953) en het International Laboratory of Architecture and Urbanism (ILA&UD, 1976). Dit waren zeldzame momenten waarop directe interactie en ontmoetingen plaatsvonden en waarop de vaak onbewuste onuitgesproken kennis die in verschillende onderwijssystemen een rol speelde aan het licht kwam. Juist vanwege deze ontmoetingen hebben de zomerscholen een scala van formele (seminars, studio's, rondleidingen) en informele (maaltijden, gesprekken) pedagogische instrumenten ontwikkeld om bruggen mee te bouwen tussen 'onuitgesproken kennisgemeenschappen' en om samenwerking en wederzijds begrip te bevorderen.

Re-Enacting Tacit Knowledge beschouwt deze zomerscholen als bijzonder geschikte plekken om de onuitgesproken kennis van verschillende 'onuitgesproken kennisgemeenschappen' te onthullen - omdat het onuitgesprokene daar aan de oppervlakte komt. Er werd vaak veel over geschreven in jaarlijkse publicaties en ze werden gedocumenteerd in speciale archieven en in de archieven van individuele deelnemers. Hiertoe behoort ook een aantal belangrijke collecties in Het Nieuwe Instituut over zowel het CIAM als over docenten als de Smithsons, Bakema en Van Eyck. In de jaarverslagen van het ILA&UD werden de bijdragen van de deelnemers bijvoorbeeld zorgvuldig afgebakend en verdeeld in verslagen van de 'vaste activiteiten' die elke school van tevoren had uitgevoerd, de seminars die door vooraanstaande beroepsbeoefenaars waren gegeven en de ontwerptaken die in groepen waren voltooid. Deelnemers van verschillende scholen werden daarbij doelbewust uit elkaar gehaald en in nieuwe groepen ingedeeld. Toch laten zelfs de beste archieven ons onvermijdelijk achter met leemten in onze kennis. Expliciete documenten - teksten, tekeningen, maquettes, foto's, schema's, enzovoort - vertellen ons weinig over de sociale, belichaamde en vaak onbewuste werking van onuitgesproken kennis en de precieze mechanismen van de overdracht daarvan. Een van de paradoxen van onuitgesproken kennis is juist dat alles dat opgeschreven of anderszins is vastgelegd dus helemaal niet onuitgesproken is.

Re-Enacting Tacit Knowledge activeert het archief door middel van reconstructies en performances en maakt zo directe observatie van de werking van onuitgesproken kennis mogelijk. We ontwikkelen en volgen ter plaatse een programma van seminars, lezingen, wandelingen en locatiebezoeken, waarbij we soortgelijke programma's van vooraanstaande zomerscholen nabootsen. We zetten ons aan een nauwgezette lezing van expliciete archiefdocumenten en -materialen. Dit vormt de basis voor ontwerpprojecten en activiteiten die we uitvoeren en die in overeenstemming zijn met het karakter van de verschillende ontwerpers en scholen die betrokken waren bij de betreffende historische zomerscholen. Tegelijkertijd willen we het potentieel van deze benaderingen in het architectuuronderwijs ook in andere contexten aanboren. Reconstructie en performance, die voortkomen uit de feministische theorie en de queertheorie, helpen bij de herziening van traditionele hiërarchieën door te erkennen dat alle identiteiten en rollen in de pedagogie worden 'gespeeld': van die van docent tot die van student; van die van meester-architect tot die van eerstejaarsstudent. Aan de hand van queertheorie en feministische theorie reflecteren we op de machtsdynamiek die ook in de twintigste-eeuwse zomerscholen nog steeds grotendeels onuitgesproken waren, inclusief kwesties van representatie en autoriteit.

• Re-Enacting Tacit Knowledge is bewust opgezet als een niet-hiërarchische, collaboratieve en experimentele omgeving. De deelnemers en organisatoren werken in drie fasen samen aan een de verwezenlijking van groepsgewijze reconstructie en performance.
• Fase 1 legt de basis voor de reconstructie. Er worden seminars georganiseerd onder leiding van deskundige gasten over theorieën van onuitgesproken kennis, de geschiedenis van de zomerschool en reconstructie- en fictocritische methodologieën. Tegelijkertijd dragen de deelnemers bij aan interne workshops en discussies en verrichten zij archiefonderzoek in de collecties van Het Nieuwe Instituut.
• Fase 2 richt zich op de reconstructie zelf. De deelnemers volgen in kleine groepen een programma van locatiebezoeken, seminars en studiowerk, waarbij ze hun vorderingen documenteren aan de hand van videodagboeken. Dit culmineert in een openbare presentatie en performance van hun projecten in overeenstemming met het karakter van vooraanstaande architectuurscholen en ontwerpers van historische zomerscholen.
• Fase 3 bestaat uit een laatste dag van gerichte, collectieve reflectie op de reconstructie en wat deze onthult over onuitgesproken kennis.

De deelnemers werken samen met en maken gebruik van de expertise van het gehele TACK-netwerk, inclusief het innovatieve archiefprogramma van Het Nieuwe Instituut. Academisch TACK-partners Angelika Schnell en Eva Sommeregger (Academie voor Schone Kunsten, Wenen) presenteren vergelijkbare reconstructies die zij met hun studenten hebben uitgevoerd met betrekking tot de Bauhaus-pedagogiek. Dirk van den Heuvel gaat in op Jaap Bakema's veelvuldige betrokkenheid bij internationale zomerscholen. Tom Avermaete beschouwt het werk van het CIAM, inclusief de CIAM-zomerschool, vanuit het perspectief van zijn onderzoek naar postkolonialisme.

Re-Enacting Tacit Knowledge legt ook contact met een aantal experts van buiten het TACK-netwerk. Hélène Frichot (University of Melbourne) spreekt over haar werk over fictocriticisme en feministische theorie op het snijvlak van architectuur en filosofie. Elke Couchez (Universiteit Hasselt) presenteert haar huidige onderzoek naar het ILA&UD, terwijl Paolo Ceccarelli (ILA&UD) vertelt over zijn ervaring met de samenwerking met Giancarlo de Carlo bij het ILA&UD en, meer recentelijk, als voorzitter ervan. Claudia Slanar (Belvedere 21) gaat de deelnemers voor in een workshop over performance en reconstructie op basis van haar onderzoek naar reconstructies in de kunst en film. Albena Yaneva (University of Manchester) geeft een openbaar toegankelijke lezing over haar recente boek over het ambacht, de praktijk en de onuitgesproken kennis van het archiveren van architectuur.