Plumbing the System — La Biennale di Venezia 2023

In lijn met het overkoepelende thema Laboratory of the Future dat curator Lesley Lokko voor de biënnale van dit jaar heeft geformuleerd, vormt het Nederlandse paviljoen een proefopstelling voor toekomstgericht, regeneratief en circulair ontwerp. Samen met het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie is Nieuwe Instituut tevens verantwoordelijk voor het parallelprogramma The Biennale as Metabolism.

In het paviljoen is de serie tekeningen The Waterworks of Money te zien, waarin architect Carlijn Kingma ons economische systeem nauwgezet vertaalt naar een ruimtelijke omgeving, aan de hand van water als metafoor. Kingma brengt de pijpleidingen in kaart waardoor grondstoffen en middelen binnen het kapitalisme worden verspreid. Ze illustreert hoe het functioneren van het kapitalistische syteem dankzij hardnekkige mechanismen verandering de ene keer mogelijk maakt en dan weer in de weg zit. Kingma heeft hiervoor samengewerkt met het bankenwezen, economen en onderzoeksjournalisten om concrete alternatieven of 'routekaarten' te ontwikkelen die kunnen leiden tot een sociaal en ecologisch meer regeneratieve economie.

Je zou kunnen zeggen dat architectuur een uiting is van verschillende economische, maatschappelijke en politieke stelsels die de gebouwde leefomgeving vormgeven. Zo geven bouwkundige ingrepen richting en structuur aan alle stromen waarlangs mensen, activiteiten, goederen en ecologieën door de ruimte heen bewegen. De systemen waar ontwerpers uitdrukking aan geven lijken zo diepgeworteld dat er onmogelijk iets aan gedaan kan worden. Als we ons een rechtvaardige, duurzame en regeneratieve toekomst willen voorstellen, zullen veel van de constructen die gebaseerd zijn op uitputting en uitbuiting moeten worden bijgesteld.

Als reactie op het thema van deze biënnale, Laboratory of the Future, proberen de ontwerpers in het Nederlandse paviljoen te laten zien hoe alternatieve systemen zouden kunnen werken op macroniveau. Tegelijkertijd proberen zij daadwerkelijke veranderingen op microniveau te testen en in de praktijk te brengen. Of, met andere woorden: globaal denken en lokaal handelen. Onder de noemer Plumbing the System geven zij, alsof ze loodgieters van hun vakgebied zijn, een aanzet tot het ontstoppen van het leidingennetwerk van het kapitalisme.

Na die macrovisie zoomt de presentatie vervolgens vrij letterlijk in. Als proef met een mogelijke systeemverandering past curator Jan Jongert van Superuse Studios die alvast toe op het paviljoen zelf. Met het oog op de reële waterproblemen die de stad Venetië stelt hij voor om een low-tech waterretentiesysteem op het paviljoen te installeren. Het opvangen van regenwater kan niet alleen voorzien in de waterbehoefte van het paviljoen, maar kan ook de omliggende tuin veerkrachtiger maken. Met die ingreep aan het paviljoen stelt hij de vraag of culturele evenementen zoals de Biennale meer kunnen doen dan alleen discussiëren, debatteren en bewustmaken van de dringende problemen van onze tijd. In de installatie legt hij het proces en de onvermijdelijke obstakels en uitdagingen van het op het eerste gezicht zo overzichtelijke experiment vast. De daar opgedane kennis kan, hoopt Jongert, als leidraad dienen voor toekomstige veranderingen.

In juli 2022 verspreidden het Nieuwe Instituut en het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie een open oproep voor voorstellen voor de invulling van het parallelprogramma bij de Nederlandse inzending. (Landschaps)architecten, stedenbouwkundigen en ruimtelijk onderzoekers werden gevraagd te reageren met voorstellen die de onzichtbare stromen van materiaal, afval en arbeid blootleggen die schuilgaan achter de presentaties op de biënnale. Het in kaart brengen en visualiseren van dit metabolisme draagt bij een biënnale die een positieve, duurzame bijdrage levert aan het ecosysteem van Venetië. Meer informatie over de geselecteerde projecten van Onur Can Tepe en Crispijn van Sas, V8 Architects en Ester van de Wiel zijn hier te lezen.

Sinds de vorige Biennale editie in 2021, werkt Nieuwe Instituut werkt nauw samen met de opdrachtgevers van andere landenpaviljoens om te zorgen dat de aanwezigheid van de paviljoens het kwetsbare ecosysteem van de stad niet langer schaadt en onze presentaties een positief effect hebben op Venetië als leefbare stad.