Archives at Risk: Cubic3 DesignArchives at Risk: Cubic3 Design

Wat gebeurt er bijvoorbeeld met hun professionele nalatenschap als voormalig Cubic3-ontwerpers Ton Hoogerwerf en Gerwin van Vulpen binnenkort ophouden met werken? Aan de hand van tien van zulke spraakmakende voorbeelden, die telkens drie maanden lang te zien zijn bij een van de aangesloten netwerkpartners, benadrukt NADD de urgentie van het dreigende geheugenverlies van de landelijke ontwerpsector.

‘Dutch Design’ mag dan wel wereldberoemd zijn, en Nederlandse ontwerpers pioniers in digitale cultuur, maar de rijke archieven van deze ontwerpers zijn verre van veiliggesteld. Daardoor dreigt een belangrijk deel van het Nederlands ontwerpgeheugen te verdwijnen. Juist de maatschappelijke context die archieven bieden, geeft de welbekende objecten extra duiding en betekenis. Het ontbreekt in Nederland echter aan een centraal beleid en financiering om deze archieven te bewaren.

Deze reizende installatie, geïnitieerd door het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur (NADD), gaat in op deze urgentie en toont elke drie maanden een ander bedreigd archief. Want wat gebeurt er met het werkarchief wanneer de deuren van een designstudio sluiten? En wat gaat er verloren als er geen onderkomen voor dit erfgoed gevonden wordt?

De eerste presentatie uit deze reeks toont bij netwerkcoördinator Nieuwe Instituut het archief van Cubic3 Design. Tussen 1981 en 1995 werkten ontwerpers Gerwin van Vulpen en Ton Hoogerwerf onder de naam Cubic3 Design aan spraakmakende objecten vol humor, die reflecteerden op maatschappelijke thema’s en het ontwerpvak zelf. Als zelfproducerende ontwerpers maakten ze korte metten met de ontwerpdogma's van het Nederlandse modernisme. Met hun “alles kan”-mentaliteit waren zij voorloper van het ironische, conceptuele ontwerp waar Dutch Design in de jaren negentig bekend mee is geworden. Cubic3 ontwierp vazen van purschuim, Rock Hudson-servethouders die aids bespreekbaar maakten en kleurrijke interieurs. Binnenkort sluiten Gerwin van Vulpen en Ton Hoogerwerf hun werkzame leven af, maar voor hun archief is geen onderdak.

In 2018 werd het Cubic3-archief door het Nieuwe Instituut en designhistoricus en curator Job Meihuizen uitgekozen voor de tentoonstelling Speculatief Design Archief. Onder de noemer ‘een archief om niet te vergeten’ werden de correspondentie, documentatie, schetsontwerpen, prototypes, objecten, en het beeldarchief van Hoogerwerf en Van Vulpen in de tentoonstelling geroemd als ‘de neerslag van een label avant-la-lettre.’ De samenstellers merkten erbij op dat het duo bij het grote publiek misschien minder bekend was omdat zij in 1995 – vlak voor het grootschalige gebruik van digitale en online hulpmiddelen – stopten met hun proto-label. In een kleinschalige Archive talk die het instituut in 2019 organiseerde ging onderzoeker Delany Boutkan daarover met Hoogerwerf en Van Vulpen in gesprek. “Het lijkt alsof het ontbreken van digitaal (beeld)materiaal van het werk van Cubic3 Design op het internet ervoor zorgt dat het duo binnen de Nederlandse designgeschiedenis een beetje over het hoofd wordt gezien, of dat ze niet goed worden begrepen. Wat zou het voor hen betekenen als zij dit soort online erkenning wél zouden krijgen? Zouden zij dan meer in de hand hebben welke plek hen wordt toegedicht in de geschiedschrijving van het Nederlandse ontwerp en welke betekenis er aan hun oeuvre wordt verleend?”

Archives at Risk: Seeking Shelter is samengesteld door curator Annemartine van Kesteren (Conservator Design bij Boijmans Van Beuningen) en vormgegeven door ruimtelijk ontwerper Ben Shamier. Dit jaar zal de installatie bij verschillende partners van NADD te zien en tien verschillende bedreigde archieven tonen.

Omdat er in Nederland niet één centrale organisatie is die zich ontfermt over het ontwerperfgoed, hebben meerdere organisaties en makers zich in 2021 verenigd in het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur. Binnen het netwerk vindt kennisdeling plaats rondom archiveren, worden ontwerparchieven zichtbaar gemaakt en wordt er gewerkt aan een digitale infrastructuur om de archieven toegankelijk te maken. Het doel hiervan is enerzijds om het belang van dit erfgoed voor de samenleving te tonen en anderzijds om een meer duurzame oplossing te vinden voor het beheer en behoud van deze archieven. NADD bestaat uit meer dan 40 partners: grote en kleine erfgoedinstellingen die archieven beheren, ontwerpers, beroepsorganisaties, onderwijsinstellingen en experts op het gebied van ontwerp.