De architectuur van een wondere wereldDe architectuur van een wondere wereld

Van een tijdelijke uitvlucht op het bioscoopscherm zijn de fantasieën van de cartoonist uitgegroeid tot een bepalende factor in popcultuur van over de hele wereld. Walt Disney wordt geroemd om zowel zijn technologische innovaties als de schijnbare eenvoud en herkenbaarheid van zijn storytelling, maar zijn imperium en hijzelf zijn inmiddels ook berucht. De vindingrijkheid waarmee hij sprookjes en de werkelijkheid naadloos in elkaar liet overgaan, ging gepaard met een nogal dwingende en eenzijdige opvatting van hoe de wondere werelden die daaruit voortkomen - en hun bewoners - eruit zouden moeten zien.

Walter Elias Disney (1901-1966) creëerde zowel op als buiten beeld fantasiewerelden waarin je als kijker of bezoeker even aan de realiteit van alledag kunt ontsnappen. Zijn 'wondere wereld' begon in de jaren dertig kleinschalig met cartoons en korte animaties, maar met de productie van avondvullende films, de aanleg van pretparken en resorts en het organiseren van cruisevakanties groeide deze in de decennia daarna uit tot een wereldwijd media-imperium. De enscenering van een alternatieve werkelijkheid bleef niet beperkt binnen de grenzen van Disneyland-parken of de kaders van de films. Met elke stap in de ontwikkeling van het bedrijf werden het beeld van Walt en het imago van zijn The Walt Disney Company zorgvuldig uitgebouwd en gecultiveerd.

Die geconstrueerde indruk, van Disney als een zorgeloos genie, de 'vader van de middenklasse', die met zijn bedrijf voor de hele wereld feelgood-omgevingen produceert, heeft een keerzijde. Walt Disney verleidde zijn publiek met een mix van nostalgie, utopisme, vereenvoudiging en cuteness om op te gaan in zijn wereld waar realiteit en fictie versmelten. Hij liet zich daarbij inspireren door Europese literatuur en architectuur en staat te boek als belichaming en voorvechter van de Amerikaanse Droom. Juist daardoor staat Disney echter aan de basis van een heel specifiek en beperkt soort cultuurproductie. Met het traditionele witte gezin in het middelpunt wordt er een tamelijk eenvormige identiteit uitgedragen. De geanimeerde personages en verhaallijnen bevestigen en versterken genderrollen en raciale stereotyperingen, wat bijdraagt aan de normalisering van discriminatie en de uitsluiting van iedereen die 'anders' is. Het Nieuwe Instituut en de curator zetten zich er - onder meer met het verstrekken van werkopdrachten - actief voor in om in dit project ruimte te maken voor de stemmen en perspectieven die in het oeuvre en de nalatenschap van Disney onvoldoende vertegenwoordigd of bewust gemarginaliseerd zijn.

Van Stein benadert Disney in haar onderzoek vanuit verschillende invalshoeken, waarmee zich de meest uiteenlopende verhaallijnen voordoen. Van de persoonlijkheidscultus rond Walt Disney zelf tot aan de problematische 'helden' in zijn werk; van een multimediale beleving die tekenfilm, pretpark en woonkamer verbindt tot aan de tijd- en locatieloze architectuur van 'gedisneyficeerde' voorsteden; van de uitvoering van jarenzestigutopie EPCOT tot aan de manipulatie van het wereldbeeld van generaties kinderen - juist in al die mogelijke interpretaties van de voortdurende wisselwerking tussen Disney en de buitenwereld wordt de complexiteit van de zelfverklaarde tovenaarsleerling duidelijk.

Het tentoonstellingsontwerp is van ruimtelijk ontwerper Frédérique Albert-Bordenave en de grafische identiteit van het project wordt ontwikkeld door grafisch ontwerper Irene Stracuzzi.

Er zijn in De architectuur van een wondere wereld onder meer bijdragen te zien van theoretici, architecten, kunstenaars en andere ontwerpers als Khalid Amakran, Bas van Beek, Ashok Bhalotra, Piet Blom, Koos Breen, Persijn Broersen & Margit Lukács, Jo Coenen, Carlos Diniz, Benjamin Earl, Pete Ho Ching Fung, Adam Nathaniel Furman, FAT Architects i.s.m. Crimson Architectural Historians, Jord den Hollander i.s.m. MMX Architecten, Oskar Johanson, Rob Krier, Clara Lezla, Alessandro Mendini, Donna van Milligen Bielke, Monadnock, MVRDV, OMA, Mariske Pemmelaar-Groot, Aldo Rossi, Mart van Schijndel, Lara Schrijver, Ghita Skali, Helmut Smits, Sjoerd Soeters, Jaakko van 't Spijker, Léa-Catherine Szacka, Studio Ossidiana, Pilvi Takala, Simon Wald-Lasowksi, WAM Architecten, Kem Weber en Marga Weimans.

Curator Saskia van Stein leidt momenteel het masterprogramma The Critical Inquiry Lab aan de Design Academy Eindhoven. Ze was eerder artistiek directeur van Bureau Europa, Platform voor Architectuur en Design in Maastricht en curator bij het Nederlands Architectuurinstituut. Haar praktijk kenmerkt zich door een transdisciplinaire aanpak waarbij contemporaine maatschappelijke kwesties aanleiding vormen voor vragen rond analyse, verbeelding en representatie en hoe die zich in de ontworpen omgeving manifesteren. Vanuit haar diep gewortelde interesse voor de 'politics of curating' en het samenstellen van tentoonstellingen verkent Van Stein de mogelijkheden van verschillende tentoonstellingsformats en methoden van kennisproductie waarbij de performativiteit van culturele productie centraal staat.

Ruimtelijk ontwerper Frédérique Albert-Bordenave is beeldend kunstenaar en art director bij Random Studio. Zij is in 2017 afgestudeerd aan de Gerrit Rietveld Academie, waar zij Architectural Design studeerde. Haar werk is tentoongesteld in onder andere De Koepel in Haarlem (2018) en Fotografiemuseum Amsterdam (Foam) in 2020. Haar boek " (lees: quotation mark) werd gepresenteerd bij Foam Editions. Albert-Bordenave werd geselecteerd door de Amsterdam Fonds voor de Kunsten (AFK) voor het 3Package Deal programma 2018/2019.

Grafisch ontwerper Irene Stracuzzi woont en werkt in Amsterdam. Ze doceert aan de Design Academy Eindhoven, waar ze als design-tutor verbonden is aan de Masterafdeling. Stracuzzi is gespecialiseerd in grafisch ontwerp, art direction en informatiedesign. Ze werkt zowel zelfstandig als in teamverband voor opdrachtgevers in het veld van kunst en cultuur. In haar onderzoekspraktijk houdt Stracuzzi zich bezig met de vertaling van gecompliceerde bevindingen naar toegankelijke visuele formats, wat haar opvattingen weerspiegelt over de rol van ontwerp als een kritisch instrument voor het delen en verspreiden van kennis.

Curator Saskia van Stein

Scenografie Frédérique Albert-Bordenave

Grafisch ontwerp Irene Stracuzzi