Virtueel CIAM MuseumVirtueel CIAM Museum

In de loop van de 19e en 20e eeuw hebben architectuurinstellingen enorme collecties opgebouwd. Overal ter wereld hebben ze een overvloed aan documenten, objecten, tekeningen, correspondentie, films, foto's, dia's en complete werkdossiers verzameld. Daardoor bevatten musea, archieven en depots tegenwoordig een grenzeloze rijkdom aan ontwerpkennis. Hoe kunnen we deze enorme archieven buiten de leeszaal toegankelijk maken?

Wat als we die over de hele wereld verspreide archieven met elkaar zouden kunnen verbinden met behulp van nieuwe digitale technologieën? Als we historische ervaring en kennis zouden kunnen ontsluiten voor publiek, en verhalen zouden kunnen aanvullen en completeren, door een nieuw soort openbare ruimte te creëren?

Bekende verhalen zouden op een nieuwe manier aan een nieuw publiek kunnen worden gepresenteerd, terwijl we tegelijkertijd gemarginaliseerde en vergeten stemmen, verloren gegane experimenten en over het hoofd geziene gebeurtenissen onder de aandacht kunnen brengen. Deze ambities vormen de drijfveer achter de drie prototypes voor een nieuw virtueel museum, die de mogelijkheden testen en een begin maken met het verbeelden van een museum zonder muren.

Voor deze prototypes vormen de CIAM-archieven in de Rijkscollectie van het Nieuwe Instituut een eerste proeftuin. CIAM was de internationale organisatie van moderne architecten die in 1928 door een groep avant-gardisten werd opgericht. Onder hen bevonden zich Le Corbusier, Berlage, Gerrit Rietveld, Mart Stam en vele anderen. Het zou het belangrijkste platform worden voor de meest radicale herwaardering van architectuur, huisvesting en stedenbouw.

Tussen 1928 en 1959 organiseerde CIAM verschillende conferenties - vandaar de volledige naam Congrès Internationaux des Architecture Moderne - waarop architecten uit de hele wereld hun ontwerpen en onderzoek presenteerden. Vanwege het internationale karakter van dit netwerk raakten de archieven van de CIAM leden over de hele wereld verspreid. Een Virtueel CIAM Museum maakt het mogelijk om deze stemmen opnieuw met elkaar te verbinden, en hun geschiedenis en relevantie voor vandaag en voor de toekomst te onderzoeken.

In het kader van een Virtueel CIAM Museum zijn drie prototypes ontwikkeld:

• Een XR (Extended Reality)-installatie waarin bezoekers de verloren gegane werkkamer en het archief van de Britse architect Alison Smithson virtueel kunnen bezoeken.
• Een interactieve visualisatie van het correspondentienetwerk van Jaap Bakema, gebaseerd op zijn nieuwsbrief voor de Postbus van de Ontwikkeling van de Habitat.
• Een oefening in veldwerk op afstand die de archiefdossiers in de Rijkscollectie van het door Van den Broek & Bakema ontworpen winkelcentrum De Lijnbaan (1953) verbindt met de daadwerkelijk gebouwde ruimte in Rotterdam.

De prototypes zijn gerealiseerd in samenwerking met Paula Strunden, Claudia Mainardi en Jhono Bennett, die allen deelnemen aan het door de EU gesponsorde project TACK: Communities of Tacit Knowledge in Architecture. Het Virtueel CIAM Museum is een initiatief van Dirk van den Heuvel en het Jaap Bakema Study Centre.

Eerdere experimenten met digitale media waren onder meer de Postbus voor de Open Samenleving: een webplatform om hedendaagse ideeën en praktijken te verbinden met die van architect Jaap Bakema. Tijdens de nasleep van de Tweede Wereldoorlog en de komst van de moderne verzorgingsstaat wilde hij een open, egalitaire samenleving helpen opbouwen. The Post Box was onderdeel van de Nederlandse bijdrage op de Architectuurbiënnale van Venetië in 2014.

Een tweede experiment ontstond tijdens de Covid-pandemie. De onderzoekstentoonstelling Habitat: Expanding Architecture werd gefotografeerd met 3D-technologie om virtuele rondleidingen te kunnen aanbieden. De nieuwe technologie maakte het ook mogelijk om films, gedigitaliseerde archieven en meta-informatie toe te voegen. De tentoonstelling belichtte de 10e CIAM-conferentie in Dubrovnik in 1956, gewijd aan het onderwerp Habitat, het eerste moment van ecologisch bewustzijn in de architectuur en stedenbouw.

Sinds de oprichting in 2013 experimenteert het Nieuwe Instituut met digitaal onderzoek en presentaties. Richard Vijgen onderzocht de mogelijke rol van AI bij het ontsluiten van digitale erfgoedcollecties. Kunstenaar Rafaël Rozendaal en data designer Jan Willem Tulp delen hun visies en ervaringen met betrekking tot het digitale archief. Jan Willem Tulp maakte ook een visualisatie van de metadata van de Rijkscollectie.