REBOOT. Baanbrekende digitale kunstREBOOT. Baanbrekende digitale kunst

Speelse, creatieve vraagstukken rond het functioneren van nieuwe technologie en media, waaronder computers en computernetwerken, waar kunstenaars zich in de periode 1960-2000 mee bezighielden, bieden hernieuwde inspiratie voor het gesprek rond maatschappelijke kwesties van nu. De verbeelding waarmee digitale pioniers verkenden welke artistieke mogelijkheden en mogelijke maatschappelijke gevolgen de computer biedt, wordt zo verbonden aan de verbeelding waarmee we ons de samenleving van het heden indenken. Hun actieve, onafhankelijke mentaliteit helpt ons vervolgens na te denken over de manier waarop we de toekomst willen vormgeven. De tentoonstelling is ingericht langs een aantal rode draden van sleutelwerken en eigentijdse kunstenaarsreacties. In vier verhaallijnen vertellen zij gezamenlijk over systeemkritiek, online identiteit, samenwerkingen tussen mens en machine en de esthetiek van computers en technologie.

Met sleutelwerken van Annie Abrahams, Livinus en Jeep van de Bundt, Driessens & Verstappen, Edward Ihnatowicz, JODI, Bas van Koolwijk, Lancel/Maat, Jan Robert Leegte, Yvonne Le Grand, Peter Luining, Martine Neddam, Marnix de Nijs en Edwin van der Heide, Dick Raaijmakers, Joost Rekveld, Remko Scha, Jeffrey Shaw, Steina, Peter Struycken, Michel Waisvisz en met hedendaagse reacties door Janilda Bartolomeu, Cihad Caner, Dries Depoorter, Swendeline Ersilia, Ali Eslami, Jonas Lund, Luna Maurer en Roel Wouters, Play the City en Brui5er.

Wanneer je het over digitale cultuur en technologie hebt houdt de statische, afgeronde benadering van veel traditionele museumpresentaties geen stand. Sinds de introductie van computers en netwerken hebben die immers alle facetten van ons leven blijvend beïnvloed. “Wanneer je een computersysteem of -programma ‘reboot’ sluit je het af, zet je het even uit en start je het kort daarna weer op, om opnieuw te beginnen. Met REBOOT willen het Nieuwe Instituut en LI-MA dan ook nadrukkelijk een doorlopende, levende geschiedenis van digitale kunst en cultuur laten zien,” zeggen Huisman en Kuitenbrouwer. Het is meer dan een retrospectief en de tentoonstelling weerspiegelt de kenmerkende procesmatigheid van mediakunst.

Om de veranderende dynamiek tussen digitale technologieën en de samenleving zichtbaar en invoelbaar te maken, organiseren initiatiefnemers en curatoren Sanneke Huisman van LI-MA en Klaas Kuitenbrouwer van het Nieuwe Instituut bij wijze van herstart een dialoog tussen toen en nu. Ze benoemen een aantal sleutelwerken en starten de verbeelding en inspiratie die eruit spreekt opnieuw op. Zulke toonaangevende kunstwerken zeggen niet alleen iets over het tijdvak waarin ze gemaakt zijn, maar krijgen – en geven – in de loop der tijd ook voortdurend nieuwe betekenissen. Hoe presenteer je historische mediakunstwerken in deze tijd op een aansprekende manier, vragen zij zich af. Zij moeten keuzes maken met het oog op zowel de veranderende technologie die dragers en apparatuur razendsnel inhaalt als op de bezoekerservaring die nu fundamenteel anders is dan in een tijd dat ‘het digitale’ nog nieuw was. In speciaal gemaakte werken-in-opdracht reageren veelbelovende makers vanuit een eigentijds maatschappelijk perspectief op de DIY-netwerkcultuur die zich sinds de jaren zestig heeft ontplooid.

De sleutelwerken zijn heel gevarieerd. Je ziet in REBOOT bijvoorbeeld kleurrijke abstracte video- en klankschilderijen als Moiré waarmee videokunstpionier Livinus van de Bundt en zijn zoon Jeep al in de jaren zeventig op zoek gingen naar de uiterste ‘schilderkunstige’ mogelijkheden van een nieuw medium – ze moesten er de toen nog ongekende beeldsynthesizers zelf voor bouwen – maar ook Dick Raaijmakers’ grootschalige luidsprekerinstallatie Ideofoon, die als een klankrobot gevangen in een feedbackloop zijn eigen, onbedoeld steeds destructievere input componeerde.

Je treft er de algoritmische beeldhouwkunst van Breed van Driessens & Verstappen, die volgens een geprogrammeerde celdeling telkens nieuwe sculpturen genereert, en de online performances waarmee Debra Solomon in haar alter ego the_living een digitale persoonlijkheid creëerde voor de toen nog nieuwe volledig genetwerkte ‘leefomgeving’ van het internet. Digitale kunst loopt in de tentoonstelling uiteen van Annie Abrahams’ onderzoek naar de consequenties van digitale communicatie voor onze identiteit en mens-zijn tot aan de Scrollbar Composition van Jan Robert Leegte die het internet tot galerieruimte maakte en de gebruikersinterface van webbrowsers tot een alternatieve vorm van online beeldhouwkunst verhief.

De curatoren beschrijven hun keuze voor de makers van de hedendaagse reacties als volgt: “De artistieke vragen van toen zijn de maatschappelijke vragen van nu. Zo vatten we het project samen. De vroege verwachtingen van wat een computer allemaal zou kunnen, wat netwerken voor de samenleving zouden kunnen betekenen en hoe je creatief kunt zijn in je samenwerking met machines of programma’s; het zijn stuk voor stuk vragen die we decennia later nog herkennen, maar dan op een andere schaal. We kunnen veel leren van de onafhankelijkheid waarmee kunstenaars ooit omgingen met de opkomst van het digitale, bijvoorbeeld wanneer we onszelf in de huidige tijd willen losmaken van de macht van grote technologiebedrijven. ‘Het internet is stuk, maar wij kunnen het maken,’ zoals internet-deskundige en directeur van Waag Marleen Stikker het zegt."

"De impact van digitale cultuur strekt intussen veel verder dan alleen digitale kunst. Dat zie je terug in de reacties van eigentijdse makers die zich voor nieuw werk hebben laten inspireren door hun historische voorgangers. We hebben er bewust voor gekozen om die enorme reikwijdte te benadrukken door kunstenaars uit onverwachte disciplines uit te nodigen. Je rekent bijvoorbeeld niet meteen op een krumpdanser in een project over digitaal erfgoed. Maar door de bijna menselijke schuwheid van robotsculptuur The Senster om te keren en te onderzoeken hoe mechanisch een mensenlichaam kan bewegen zet de performance van iemand als brui5er je aan het denken over kracht en kwetsbaarheid in het spanningsveld tussen mens en machine.

Of denk aan de feedback van Raaijmakers’ Ideofoon, die met steeds heftiger klanken zijn eigen input genereert en gaandeweg zijn vernietiging lijkt in te luiden. Die wordt door de reactie van Jonas Lund opeens een voorafschaduwing van de gevolgen van kunstmatige intelligentie die alleen met zichzelf in dialoog is: van mechanische geluidsfeedback naar AI die zijn eigen prompts voortbrengt. Peter Luining nam met zijn ontwerpen voor eindeloze afleiding een voorschot op de ontregelende effecten van de hedendaagse socialemedia-algoritmen die de menselijke behoefte aan interactie uitbuiten. Dries Depoorter zet daar in zijn respons een oplaadstation tegenover waarin gebruikers zich juist van prikkels moeten afsluiten om hun smartphone te kunnen opladen.”

In de aanloop naar de opening van REBOOT: Baanbrekende digitale kunst belicht digitale-cultuurplatform LI-MA, initiatiefnemer en medeorganisator van de tentoonstelling, al een paar sleutelwerken die er te zien zullen zijn. Van een bespiegeling op Dick Raaijmakers’ Ideofoon I in samenwerking met het Koninklijk Conservatorium in Den Haag tot een her-codering van Artificial van Remko Scha in samenwerking met Creative Coding Utrecht. Met het publieke onderzoeks- en activiteitenprogramma Digital Care verkent LI-MA wat het inhoudt om digitale kunst te verzamelen, onderhouden en presenteren – zowel in de huidige context als met het oog op de toekomst.

De zorg voor digitaal cultureel erfgoed is binnen dit programma een uitgesproken openbaar en gemeenschappelijk proces. Er wordt samengewerkt met uiteenlopende kunstenaars, makers, theoretici en publieksgroepen. De partnerinstellingen spelen een prominente rol: zij vergroten de zichtbaarheid en het draagvlak van digitaal cultureel erfgoed door op een sleutelwerk uit de digitale kunst te reflecteren dat verband houdt met hun eigen praktijk, programmering of geschiedenis.

LI-MA en de partners behandelen met Digital Care prangende vragen over het conserveren en tentoonstellen van digitale kunst. Want hoe kun je digitale kunstwerken nu en in de toekomst blijven presenteren? Welke rol spelen documentatie en archieven daarbij? Wanneer gebruik je eigentijdse hardware en software om oudere werken te laten zien en wanneer kun je niet om de oorspronkelijke apparatuur en programma’s heen? Doet een technologische ‘update’ nog wel recht aan de originele kunst – of is een herziening of aanpassing in bepaalde gevallen zelfs de meest geschikte manier om die tot zijn recht te laten komen?

Het uitgangspunt van REBOOT en Digital Care is het onderzoek dat digitale-kunstexperts in opdracht van LI-MA hebben gedaan naar de belangrijkste digitale kunst van de late twintigste eeuw. In de Digitale Canon (1960-2000) staan de twintig meest invloedrijke werken van makers die langere tijd actief zijn geweest in Nederland op een rijtje. Het is geen gefixeerd of uitputtend overzicht maar een bewust en zorgvuldig reflectieproces dat de initiatiefnemers beschouwen als een vorm van activisme. Ze problematiseren hun eigen canon op voorhand. De tentoonstelling trekt die lijn door en stimuleert het voortzetten van het debat dat met de presentatie van de canon in gang werd gezet. Bekijk de hele canon en lees toelichtingen op het selectieproces op Digital Canon.