Geheugen van het ontworpen landschapGeheugen van het ontworpen landschap

Met het Hoofdlijnenprogramma (2022-2024) wordt de aanzet gegeven tot een gezamenlijk gedragen en toekomstbestendig perspectief op de unieke geschiedenis van het ontworpen landschap. Niet alleen door de belangrijke archieven te behouden, te delen en te duiden, maar ook door ze in te zetten bij toekomstige ontwerpopgaven en het behoud van cultuurhistorische waarden van tuinen en landschappen.

Een programmatische werkwijze maakt het mogelijk stapsgewijs toe te werken naar een langetermijnperspectief voor de tuin- en landschapsarchieven en richtte zich in de eerste plaats op verkenning van de mogelijke contouren van een methode voor waardering en selectie van tuin- en landschapsarchitectuurarchieven, en het bijbehorende netwerk.

Het programma voorziet in enkele concrete casestudy's rond verschillende archieven en archiefbenaderingen, variërend van een bestaand archief dat hoognodig onderdak moet vinden tot een archief dat nog gevormd moet worden door meerdere deelarchieven bij elkaar te brengen. De cases kennen ieder een eigen schaalgrootte en inhoudelijke invalshoek, een bepaald netwerk en type archiefmateriaal. Ze behandelen zo elk specifieke aspecten van de inhoudelijke, methodologische en strategische aspecten van het archiefvraagstuk.

De casestudy's vertegenwoordigen de diversiteit van archieven die het landschap kenmerken: een nog werkend bureau met een levend archief, een opgeheven bureau met een versnipperd en verdwijnend archief, een gemeentearchief en een archief van een ruimtelijk project dat meerdere provincies omvat. Per case hebben we met een team van onafhankelijke onderzoekers gezocht naar mogelijke oplossingen voor verwerving, verzameling en ontsluiting. Dit team bestond uit Marlies Brinkhuijsen, Imke van Hellemondt, Andrea Prins en Lara Voerman.

De keuze voor een decentrale netwerkvorm bouwt voort op de organisch gegroeide infrastructuur van archieven. Een netwerk, als een som van partijen uit verschillende sectoren en groepen in de samenleving, bestaat op dit moment nog niet. Daarom zet het programma in op het consolideren van de verbindingen die ten tijde van de inventarisatie zijn ontstaan en waarin een duidelijk commitment en draagvlak is geconstateerd. Maar het netwerk dient evenzeer de stemmen te representeren van andere partijen die betrokken zijn bij het ontstaan van tuinen en landschappen.

Op 15 november 2024 heeft Youssef Louakili van het ministerie van OC&W het adviesrapport Geheugen van het ontworpen landschap in ontvangst genomen. Hij gaf bij die gelegenheid aan een vervolg van het programma mogelijk te willen maken waarbij de aanbevelingen uit het adviesrapport als leidraad zullen dienen.

Naast dit geschreven rapport is er ook een fysieke presentatie gemaakt als onderdeel van de tentoonstelling Tuinen van de toekomst, die van 15 november 2024 t/m 13 april 2025 in het Nieuwe Instituut te zien was. Samen vormen ze de afsluiting van Hoofdlijnenprogramma.

Aan de hand van vier praktijkgevallen zien we hoe gevarieerd tuin- en landschapsarchitectuurarchieven kunnen zijn, met hun eigen uitdagingen en mogelijkheden op het gebied van beheer en behoud. Voor deze presentatie bezocht fotograaf Johannes Schwartz acht archieven verspreid door het land. Het resultaat is een fotoserie die de staat van de, soms bedreigde of zwervende, archieven direct inzichtelijk maakt. Filmmaker Luc Schraauwers maakte een serie portretten van de vier casestudies.