LithiumLithium

In de tentoonstelling Lithium zijn bijdragen opgenomen van onderzoekers, ontwerpers, muzikanten en kunstenaars. Architect Godofredo Enes Pereira ontwikkelde deze multiscreen installatie over de gevolgen van lithiumwinning in nauwe samenwerking met de Lithium Triangle Studio (Royal College of Art in Londen).

The Ends of the World gaat in op de sociaal-ecologische vernietiging die het winnen van pekel voor de productie van lithium veroorzaakt. De installatie draait om de symbiotische ecosystemen van de Atacamawoestijn in Chili en benadert de lokale zoutmeren of salares als milieus vol microben die er zowel zelf leven als in leven voorzien. Het project biedt meer dan een analyse van deze ene grondstof; het is de bedoeling dat het de manier waarop wij over grondstofwinning denken en spreken een heel nieuw raamwerk geeft.

De titel The Ends of the World is ontleend aan het gelijknamige boek van antropologen Deborah Danowski en Eduardo Viveiros de Castro. Hierin schetsen zij hoe de westerse obsessie met het einde der tijden eigenlijk de angst betekent voor het vergaan van één specifieke wereld. Het tegenwoordig zo gevreesde doemscenario van het 'einde van de wereld' gaat voorbij aan alles en iedereen - zowel menselijk als anders-dan-menselijk - van wie de werelden dankzij de gevolgen van kolonialisme en extractivisme al lang is vergaan.

Bovendien suggereert de actuele apocalyptische benadering dat er sprake is van een uitzonderlijke situatie waarin alles geoorloofd zou zijn. Het is nu juist die rechtvaardiging, dat het doel vanwege vermeende afwijkende omstandigheden alle middelen heiligt, die de wereldwijde grondstofuitputting al eeuwen in stand houdt.

De Atacamawoestijn heeft een unieke aantrekkingskracht in de huidige zoektocht naar de laatste nog niet aangeboorde ondergrondse grondstofbronnen op aarde. Vanwege de rijkdom aan mineralen is deze wedloop naar de 'underground frontier' niet de eerste gelegenheid waarbij de woestijnbodem geplunderd wordt. Al vanaf het moment van de eerste kolonisatie van het gebied wordt die met elke mijnbouwcyclus stelselmatig verder verwoest, eerst door goud- en zilvermijnen, vervolgens door de winning van nitraten en koper en nu voor lithiumbronnen.

Bioloog Lynn Margulis stelt dat creatieve evolutie niet gestoeld is op concurrentiestrijd, maar juist op samenwerking en symbiose. We kunnen met behulp van ecosemiotiek proberen om in kaart te brengen en af te lezen hoe samenlevingsrelaties zich volgens dat principe ontwikkelen. Dit is een interdisciplinaire tak van wetenschap die er vanuit gaat dat het tastbare milieu een rol speelt in een samenspel van tekens en betekenissen. Mensen en andere diersoorten en levensvormen kennen op basis van hun behoeften en mogelijkheden ieder een eigen betekenis toe aan de leefomgeving waarin ze zich met elkaar bewegen. Niet-menselijke, 'natuurlijke' betekenisdragers zijn bijvoorbeeld van invloed op wat er in de 'cultuur' van mensen achter een bepaald symbool schuilgaat - en op hun beurt manipuleren mensen op basis van hun interpretaties de omgeving weer zodanig dat de betekenis ervan voor een anders-dan-menselijke medebewoner verandert. De kleur roze die terugkomt in de installatie is zo'n teken dat talloze lagen van betekenis kent: van mineraal naar microbe, vanuit daar naar algen en uiteindelijk naar de roze veren van flamingo's. De gedeelde, gezamenlijke kleur is de materiële belichaming van vormen van co-existentie.

In de multiscreen installatie staan symbiose, nabijheid en minder veelvoorkomende, 'onnatuurlijke' bondgenootschappen centraal. Het werk is een uitkomst van de Lithium Triangle Studio in het kader van het MA-programma Environmental Architecture aan de Royal Academy of Art in Londen en kwam tot stand in samenwerking met de Atacama Desert Foundation in Chili. De gesprekken met Alonso Barros, Cristina Dorador en Rolando Humire onderzoeken de belasting van overexploitatie op de verschillende soorten Atacamaanse ecologieën.

De speculatieve soundtrack komt van muzikant en componist Nicolás Jaar, die in een soundscape varieert op de ongrijpbare 'stemmen' van de microben die je kunt horen bij ingrijpende temperatuurwisselingen in Salar de Llamara. Het middelpunt van de installatie is een animatie waarin Mingxin Li de unieke stromatolieten - sedimentaire gesteentes ontstaan uit een 3,5 miljard jaar lange opstapeling van blauwalg - onderzoekt alsof al die lagen samen een natuurlijk, architectonisch monument vormen.

The Ends of The World is een lens waarmee we de vele werelden waaruit deze wereld bestaat kunnen bekijken. Het plaatst de 'groene transitie' in een ander, niet-westers ecologisch perspectief met geheel eigen kennis en bestaansvormen.

Voordat we kunnen zeggen welke werelden er ten einde lopen, zouden we ons eerst eens moeten afvragen welke werelden er allemaal bestaan.

• Concept: Godofredo Enes Pereira / Lithium Triangle Studio
• Soundscape: Nicolás Jaar
• Animatie: Mingxin Li i.s.m. Anabel Garcia-Kurland
• Teksten: Godofredo Enes Pereira
• Interviews: Lithium Triangle Studio / Mingxin Li, Antonio Del Giudici, Yvette Waweru, Melis Goksan
• Filmmontage: Andrew Copolov

Op donderdag 19 november 2020 geeft Godofredo Enes Pereira een lezing over de gevolgen van lithiumwinning in de Atacama-woestijn in Chili. Onder de titel [Lithium Dreams: Extraction in the Salar de Atacama](http://Lithium Dreams: Extraction in the Salar de Atacama) is dit de eerste editie van een reeks publieke activiteiten in het kader van _Lithium_ en Thursday Night Live!. Na een screening van het beeldessay Lithium Dreams licht Pereira de thema's van de installatie verder toe in een gesprek.

Het discursieve programma TNL! Lithium biedt met publieke evenementen een verdiepende aanvulling op de tentoonstelling die nu te zien is in Het Nieuwe Instituut. De (online) bezoekers kunnen zich er laten opladen met de duurzame energie van lezingen en debat. Ze komen in elk event meer te weten over de rol die lithium speelt in de verschillende vormen en aspecten van burn-out die in de tentoonstelling aan bod komen; van grondstofwinning tot aan de GGZ en het 'groene-energielandschap'.