Art on Display 1949-69Art on Display 1949-69

Sonsbeek '66, Vijfde Internationale Beeldententoonstelling. Arnhem, 27 mei t/m 25 september 1966

In 1965-1966 ontwierp Aldo van Eyck een tijdelijk paviljoen voor de vijfde editie van de beeldententoonstelling in Park Sonsbeek, die werd georganiseerd door de gemeente Arnhem. Het paviljoen was bestemd voor de kleinere en kwetsbaardere beelden. Tien jaar daarvoor, in 1955, had avant-gardearchitect Gerrit Rietveld, beroemd door zijn eenvoudige stoel in de kleuren van De Stijl, ook al eens een beeldenpaviljoen ontworpen voor de tentoonstelling in Sonsbeek.

Begin jaren zestig had Van Eyck zijn naam gevestigd als een van de meest vernieuwende talenten door zijn bijzondere ontwerp voor het Burgerweeshuis in Amsterdam, dat in 1960 werd opgeleverd. De laagbouwstructuur met koepelvormige betonnen dakelementen en dragende bakstenen muren was samengesteld uit diverse grotere en kleinere eenheden die langs twee binnenstraten waren gesitueerd. Voor het paviljoen in Sonsbeek ontwierp Van Eyck een al even elementaire structuur, bestaande uit zes parallelle muren van betonblokken. Hij transformeerde deze rechtlijnige basisopzet tot een verrassend rijk, doolhofachtig interieur door halfronde nissen en apsissen aan te brengen. Van Eyck omschreef het resultaat als een stedelijke ruimte die hij had bedacht als tegenhanger van de idyllische natuurlijke omgeving van het 19de-eeuwse park, dat was aangelegd naar het voorbeeld van de Engelse landschapstuin.

De muren en apsissen werden opgetrokken uit standaard B2-blokken met een zeer ruwe textuur en de onafgewerkte voegen droegen bij aan het poëtisch effect van de beoogde minimalistische beeldtaal. De muren en nissen waren circa vier meter hoog en waren geplaatst op een raster van 244 bij 244 cm. De ruimten tussen de muren waren onderling met elkaar verbonden door sobere deuropeningen met betonnen lateien. Deze waren op ogenschijnlijk willekeurige maar strategische plaatsen aangebracht, zodat ze diagonale doorkijkjes boden en doorgangen creëerden voor de bezoekers van het paviljoen.

De sokkels waarop de beelden werden geplaatst, waren gemaakt van dezelfde gemetselde betonblokken als de muren van het paviljoen. Dit gaf een homogeniteit in de ruimtelijke en materiële ervaring die het bouwwerk en zijn 'bewoners' - de kunstwerken - als het ware tot één totaalomgeving maakte. Een enkele sokkel bleef leeg als uitnodiging aan de bezoekers om daar zelf op te gaan zitten.

Het was de bedoeling de bezoeker een bijna spontane ontmoeting te laten ervaren met de tentoongestelde werken. Dit werd niet alleen bewerkstelligd door de ruimtelijke typologie van straten, steegjes en pleintjes, maar vooral ook door de relatief hoge dichtheid aan kunstwerken in de krappe ruimten, waardoor bezoekers gedwongen waren om pal langs de beelden te lopen. Op een tekening van Van Eyck is te zien dat er in en rond het paviljoen ruimte is voor ongeveer 73 beelden. Naast een reeks eigentijdse werken van onder meer bevriende kunstenaars als Visser, Tajiri en Constant was er ook werk te bewonderen van leden van een oudere generatie avant-gardekunstenaars, onder wie Arp, Noguchi en Giacometti. Een speciale plaats was gereserveerd voor Brancusi: zijn Slapende muze bevond zich in een doorzichtige plexiglazen cilinder in een opening in de betonnen muur.

In 2006 werd het paviljoen herbouwd in de beeldentuin van het Kröller-Müller Museum in Otterlo. Het dak werd ditmaal duurzamer vormgegeven: waar het oorspronkelijke paviljoen een provisorisch dak van doek had dat de binnenruimte diende te beschermen tegen direct zonlicht, beschikt de huidige versie over een transparante dakelementen, bevestigd op een structuur van gegalvaniseerd staal.

Bewerkte tekst uit de catalogus Art on Display 1949-69.