Schadeatlas ontwerptekeningen
De meeste ontwerptekeningen in architectuurcollecties hebben gedurende de tijd enige vorm van schade opgelopen. Door intensief gebruik in de architectuurpraktijk, maar ook door bewaring in archieven. Om de conditiebepaling van dit soort collecties te vereenvoudigen en de staat van het materiaal beter te begrijpen heeft het Nieuwe Instituut in samenwerking met Metamorfoze, het nationaal programma voor het behoud van het papieren erfgoed, de Schadeatlas ontwerptekeningen gemaakt.
11 december 2023
Kopieerrevolutie
In tegenstelling tot reguliere archieven bestaan architectuurarchieven voor een groot deel uit reproducties, wat specifieke soorten schade met zich meebrengt. Door de uitvinding van de fotografie ontstond bij de architectenbureaus vanaf 1870 een ware kopieerrevolutie. Het tijdrovende handmatig kopiëren van tekeningen kon vervangen worden door een efficiënt, goedkoop en foutloos proces. De bekendste reproductietechniek is de blauwdruk – bijna een synoniem geworden van een bouwtekening. Maar ook de witdruk, (sepia-)diazotypie en later de elektrostatische kopie zijn onmisbaar geweest in het ontwerpproces van architecten. Zelfs de handgemaakte tekeningen werden meestal op transparant papier (de zogenaamde calques) getekend om ze te kunnen gebruiken als negatief voor het maken van een kopie.
Lichtgevoelige lagen
Reproductietechnieken ontwikkelden zich voortdurend, waardoor de meeste ontwerpdossiers verschillende soorten kopieën bevatten. Deze materialen en lichtgevoelige lagen kennen specifieke verouderingsprocessen en schades. Zo zorgt de chemische samenstelling van diazotypieën vaak voor roze of gele verkleuring langs randen en vouwlijnen, waar de bladen als eerste in aanraking komen met zuurstof. Een ander voorbeeld van schade die uitzonderlijk is in ‘gewone’ archieven maar vaak voorkomt op ontwerptekeningen is veroorzaakt door het veelvuldig gebruik van zelfklevende folies. Verkleurde lijm, luchtbellen, sneden in het papier en de zogenaamde spookbeelden op omliggend materiaal zijn maar een greep uit de verschijnselen die deze folies kunnen veroorzaken op de tekening.
In de Schadeatlas wordt naast een typologie van al deze schadesoorten ook aandacht besteed aan sporen uit de bureaupraktijk. Denk aan kromgetrokken panelen of verkleving door lijm uit ophangstroken. Onder andere door deze categorie te benoemen en een hoofdstuk te wijden aan de context van een architectenarchief vraagt de Schadeatlas ook aandacht voor de uniciteit en intrinsieke waarde van ontwerptekeningen.
De Schadeatlas
De Schadeatlas ontwerptekeningen is een praktisch hulpmiddel voor collectiebeheerders bij het herkennen en classificeren van schadebeelden bij ontwerptekeningen. Dat maakt het makkelijker om een schade-inventarisatie uit te (laten) voeren die als basis kan dienen voor een collectiebehoudsplan, offerte- of subsidieaanvraag. De Schadeatlas ontwerptekeningen is gebaseerd op de collectie van het Nieuwe Instituut, en toont de verscheidenheid aan materialen, technieken, gebruikssporen en schades in architectuurarchieven.
- Schadeatlas ontwerptekeningen. Tekst en samenstelling: Romy Ruigrok, Ellen Smit en Aafke Weller. Inhoudelijk advies: Hilde Schalkx. Fotografie: Johannes Schwartz. Metamorfoze, 2023.
De Schadeatlas ontwerptekeningen is een samenwerking tussen het Nieuwe Instituut en Metamorfoze. De digitale versie van de atlas is hieronder te downloaden. Een papieren exemplaar is gratis verkrijgbaar bij Metamorfoze.
Metamorfoze
Metamorfoze is het nationale programma voor het behoud van papieren erfgoed. Het wordt gefinancierd door het Ministerie van OCW en is ondergebracht bij de KB. De Schadeatlas ontwerptekeningen is na de Schadeatlas archieven en de Schadeatlas bibliotheken de derde en laatste uitgave in de reeks.
