100ste verjaardag van legendarische De Stijl-tentoonstelling
Op 15 oktober is het precies 100 jaar geleden dat in Galerie L'Effort Moderne in Parijs de legendarisch geworden De Stijl-tentoonstelling opende. Het was de eerste groepstentoonstelling met kunstenaars van De Stijl, zoals Gerrit Rietveld, Vilmos Huszár, Theo van Doesburg en Cornelis van Eesteren. In de collectie van het Nieuwe Instituut worden stukken bewaard die deel uitmaakten van deze historische opstelling.
9 oktober 2023
Invloed
Dat de expositie Les Architectes du Groupe de Styl in Parijs in 1923 van grote invloed zou zijn op de internationale kunstwereld, wist Theo van Doesburg in 1927 al. Hij schreef in zijn tijdschrift De Stijl:
“ Wat de architectuur aangaat kan men van een moderne architectuur tot en na 1923 spreken. 1923 beteekende de omkeer in de architectuur en het is zeer zeker niet toevallig, dat de belangrijkste sprongen die de architectuur in het buitenland doet, eerst na 1923 mogelijk bleken. ”
Van 1917, toen van Doesburg de eerste aflevering van het tijdschrift De Stijl publiceerde, tot aan zijn dood in 1931, stond De Stijl in het middelpunt van veelomvattende vernieuwingen in schilderkunst, architectuur, toegepaste kunst en grafische vormgeving. De Stijl was behalve een tijdschrift ook een informeel verbond van kunstenaars, die, ondanks soms hevig oplopende meningsverschillen, een gemeenschappelijk ideaal deelden: de integratie van kunst en leven, en de harmonische samenwerking tussen verschillende kunstdisciplines.
De expositie omvatte vijf ruimtes, met werk van Van Doesburg, Van Eesteren, Huszár, Oud, Rietveld, Wils, Mies van der Rohe en Van Leusden. De deelname van de laatste twee geeft wel aan dat de 'groupe du Styl' een nogal veranderlijk gezelschap was. Het werd gevormd door kunstenaars en architecten die elkaar op een bepaald moment vonden in gedeelde voorkeuren en aversies.
De galerie van Léonce Rosenberg
Galerie L’Effort Moderne van kunsthandelaar Léonce Rosenberg was een kleine, maar deftige galerie op de rechteroever van de Seine, die zich richtte op kubisme en avant-garde kunst. Rosenberg had leden van De Stijl gevraagd een buitenhuis annex 'centrum van cultuur' in de omgeving van Parijs te ontwerpen en de tekeningen en modellen tentoon te stellen in zijn galerie. Van Eesteren zou het gebouw (Hôtel Particulier) ontwerpen, Mondriaan en Van Doesburg zouden het kleur geven en Rietveld zou de meubels ontwerpen. Vanwege onderlinge onenigheid werkte Theo van Doesburg het idee alleen met Cornelis van Eesteren uit. Samen maakten ze daarnaast modellen en ontwerpen voor een Maison Particulière en een Maison d'Artiste. Ook zond Van Doesburg zijn kleurontwerp in voor de Universiteitshal die Van Eesteren had getekend voor Plan Zuid in Amsterdam.
“ Door gebrek aan de gewenschte, collectief ontwikkelde activiteit [..] worden in samenwerking met van Eesteren en in directe voeling met Piet Mondriaan de gemeenschappelijke beginselen van ‘De Stijl’, ook in verband met de kleur aan de architectuur beproefd. Als resultaat daarvan ontstaan de modellen, plattegronden en ontwerpen, die zoowel voor de russen, de tjechen, voor de franschen als voor de duitschers als voorbeeld eener toekomstige architectuur golden. ”
Maison d'Artiste
Dat geldt zeker voor het ontwerp van Maison d'Artiste, dat vooral vanwege het zwevende karakter en de ultieme versmelting van architectuur en schilderkunst, tot op de dag van vandaag kunstenaars en architecten inspireert. Bij de ontwerpen van de Rosenberg tentoonstelling ging het niet meer om de fysieke integratie van architectuur met andere kunsten, zoals voorheen, maar om de ontwikkeling van een heel nieuw ruimtelijk concept.
Maison d'Artiste viert dit najaar eveneens zijn 100ste verjaardag, met een reizende (re)constructie van het huis.
Architectuur Dichterbij
Binnen het erfgoedprogramma Architectuur Dichterbij is de tentoonstellingsgeschiedenis van het werk van Theo van Doesburg in kaart gebracht. Het geeft een bijna compleet beeld van waar, wanneer en hoelang zijn werk tentoongesteld is. Daardoor weten we ook precies welke werken uit de collectie in 1923 werden geëxposeerd in de galerie van Léonce Rosenberg. Dat zijn er 21, allen afkomstig uit de archieven van Theo van Doesburg en Cornelis van Eesteren.
Bronnen
- Data en Feiten (betreffende de invloedsontwikkeling van De Stijl in 't Buitenland) die voor zich spreken. In: De Stijl, jrg. 7, nr 79-84, 1927.
- Sjoerd Faassen en Hans Renders. Ik sta helemaal alleen. Theo van Doesburg 1883-1931. De Bezige Bij, Amsterdam, 2022.
