Architecture of AppropriationArchitecture of Appropriation

Stads- en architectuuronderzoeker, schrijver en activist René Boer maakte deel uit van het curatorial team van de tentoonstelling _Architecture of Appropriation. _Hij gaf onderstaande presentatie tijdens het Thursday Night Live! evenement Squatting the Archive. "Kraken wordt vaak in verband gebracht met de subculturele esthetiek van de jaren zeventig en tachtig, terwijl het in het academisch onderzoek frequent wordt benaderd als een historische sociale beweging. Wat minder bekend is en wat we proberen over te brengen in de tentoonstelling is dat het kraken in Nederland zich vanaf de begintijd heeft ontwikkeld tot een zeer geïnstitutionaliseerde ruimtelijke praktijk."

Kraken, het bezetten van vastgoed zonder toestemming van de eigenaar, heeft zich in de hele geschiedenis en op veel verschillende plekken voorgedaan. Het vindt nog steeds overal in de wereld plaats, zoals blijkt uit hedendaagse voorbeelden als de bekende en onlangs ontruimde wolkenkrabber Torre David in Caracas, en de twintig daklozen die een maand geleden onderdak zochten in een villa a van 15 miljoen dollar in het centrum van Londen, eigendom van een Russische oligarch.

In Nederland bloeide het kraken in de vervallen binnensteden van de jaren zeventig en tachtig, waar het zich ontwikkelde tot een van de belangrijkste Nederlandse sociale bewegingen. Een soms hevige strijd voor het recht op de stad heeft geleid tot serieuze confrontaties met de autoriteiten, bijvoorbeeld op de kroningsdag van de nieuwe koningin in 1980, of bij de ontruiming van de Vondelstraat in Amsterdam, toen zelfs tanks werden ingezet.

Kraken wordt dikwijls met deze specifieke periode geassocieerd. In de populaire cultuur wordt kraken vaak in verband gebracht met de subculturele esthetiek van die tijd, terwijl het in het academisch onderzoek frequent wordt benaderd als een historische sociale beweging. Wat echter minder bekend is, is wat we proberen over te brengen in de tentoonstelling Architecture of Appropriation: dat het kraken in Nederland zich vanaf de begintijd in de jaren zeventig heeft ontwikkeld tot een zeer geïnstitutionaliseerde ruimtelijke praktijk.

Terwijl het kraken in andere landen vaak een incidenteel en improviserend karakter heeft gehad, hebben de Nederlandse krakers in de loop der tijd een uitgebreid scala aan 'instituties' ontwikkeld. In deze context wordt met instituties allerlei soorten formele en informele sociale structuren, overeenkomsten, tradities, rollen en manieren om met specifieke situaties om te gaan bedoeld, die voortdurend zijn doorgegeven aan iedere nieuwe generatie krakers. Kraakspreekuren zijn daar een goed voorbeeld van. Dit zijn knooppunten waar krakers samenkomen om elkaar te informeren en te helpen. Tot de andere voorbeelden behoren het uiterst nauwgezette onderzoek dat wordt uitgevoerd naar te kraken gebouwen, de voorbereidende protocollen, en de choreografie in de stedelijke ruimte van een kraakactie. Een ander speciaal voorbeeld is de stilzwijgende overeenkomst tussen Nederlandse krakers en de politie over de manier waarop beide partijen zich gedragen en met elkaar omgaan tijdens een kraakactie.

Al deze, plus vele andere instituties, hebben diverse groeperingen in verschillende delen van Nederland in staat gesteld het kraken te gebruiken als een zeer efficiënt instrument voor interventies in de gebouwde omgeving, volgens hun eigen ideeën. Sommige mensen wilden zichzelf eenvoudigweg huisvesten of niet-commerciële en subculturele ruimtes creëren. Anderen hebben geprobeerd campagne te voeren tegen stedelijke leegstand en woningschaarste, of getracht een monument of een hele buurt tegen de sloophamer te beschermen. Interessant genoeg is deze geïnstitutionaliseerde ruimtelijke praktijk in de loop der tijd niet veel veranderd. Het kraken is duidelijk een veel kleinere beweging geworden dan het in zijn hoogtijdagen was, maar ondanks de landelijke criminalisering in 2010 vindt het vandaag de dag nog overal in het land plaats. Het kraken is niet ontstaan omdat het mocht, maar omdat er een noodzaak toe was.

Uit de casestudies op de tentoonstelling Architecture of Appropriation blijkt duidelijk hoe de toepassing van deze ruimtelijke praktijk nog steeds tot een voortdurend conflict over ruimte leidt binnen het Nederlandse stedelijke landschap. Waar krakers een vrijstaat hebben ingericht, wil de gemeente een haven uitbreiden; waar een projectontwikkelaar van plan is sociale huurwoningen om te bouwen tot luxe appartementen, proberen krakers tussenbeide te komen door een woongroep en een gemeenschappelijke winkel op te zetten, enzovoort.

Terwijl krakers de bezetting van vastgoed voor een beperkte periode al als een soort succes beschouwen, verliezen ze uiteindelijk vaak de strijd als de politie hen ontruimd - zoals feitelijk is gebeurd met een van de casestudies van deze tentoonstelling, een paar weken vóór de opening. Maar in sommige gevallen sluiten krakers en eigenaar een huur- of gebruiksovereenkomst, wat in feite neerkomt op de legalisering van de situatie. De afgelopen decennia zijn honderden, zo niet duizenden kraakpanden gelegaliseerd, die vandaag de dag nog steeds fungeren als culturele centra, kunstenaarsstudio's of betaalbare woningen.

Tot voor kort heeft het Rijksarchief voor Nederlandse Architectuur en Stedenbouw, gevestigd in dit gebouw [Het Nieuwe Instituut ed.] slechts incidenteel aandacht aan krakers en hun ruimtelijke productie besteed. In plaats daarvan heeft het zich grotendeels gericht op de 'officiële' architectuur van 'echte' architecten, die de eerste materialisatie van een bepaald gebouw ontwerpen. Een architecturaal archief moet misschien ook eens naar het afterlife van een gebouw kijken - naar de transformatie en toeëigening ervan, of naar de strijd die rond zo'n gebouw is gevoerd, met al z'n mislukkingen en successen Het documenteren van de strijd van krakers voor ruimte - gebouwen, terreinen, buurten - en de architecturale erfenis van hun inspanningen (geredde gebouwen, subculturele infrastructuur, vrije ruimtes) zou een interessant startpunt kunnen zijn.

Ondertussen zijn krakers gewoon aan het kraken. En dat zullen ze, verbod of geen verbod, gewoon blijven doen.