WORK, BODY, LEISURE
20 december 2018 - 9 maart 2019
Constant Nieuwenhuys
In 1961 hield Constant Nieuwenhuis een lezing over New Babylon aan de TU Delft. De tekst is integraal opgenomen hieronder, en een fragment hiervan in het boek Work, Body, Leisure (2018). Eraan vooraf gaat een reactie van Constant op een vraag die hem naar aanleiding van de lezing is gesteld. "W_anneer wij bevrijd zullen zijn van de "tirannie van de arbeid", van de plicht, zal het ons dan nog werkelijk mogelijk zijn een spel te spelen?"_
"New-Babylon wil zijn, de omgeving waarin we zouden kunnen leven, zouden moeten leven, zouden willen leven, als de factoren, die dit verhinderen, overwonnen zijn. Het ontwerp gaat dus uit van een volledige automatisering van de productie, van een a-commerciële, dus op de behoeften gerichte distributie van levensmiddelen en gebruiksgoederen, van een algehele ontginning van de aardbodem, van een totale urbanisering. Door robotisering van de arbeid, heeft de bevolking vrije beschikking over de tijd; de inrichting van New-Babylon is gericht op een vrije en creatieve levenswijze."
Zeer geachte heer Constant,
Sinds Adam en Eva tot de dag van vandaag, is elk mens een schakel in het maatschappelijk bestel. Wanneer wij het maatschappelijk bestel zien als een organisatie ter instandhouding van de soort, dan ontleent elk mens aan zijn hoedanigheid als schakel in deze organisatie niet alleen zijn bestaansrecht, maar ook zijn bestaansmogelijkheid. Dit feit bepaalt zijn leven.
Met andere woorden: elk mens in deze maatschappij heeft bij zijn geboorte reeds één duidelijk gegeven, dat verheven is boven elke bespiegeling of discussie; wil een mens leven, dan moet hij werken. Deze omstandigheid maakt het hem mogelijk zijn leven uit te leven. Hij hoeft het te vullen met voor hemzelf en/of voor de maatschappij nuttige bezigheden. En juist in dit kader kan een spel werkelijk een spel zijn, een vertier.
Wanneer ik U wel begrepen heb, dan meen ik dat het essentieel is in Uw conceptie van de nieuwe mens, dat U hem ontdaan [hebt] van deze voor ons nog levensbepalende elementen.
Mijn vraag nu is: wanneer wij bevrijd zullen zijn van de "tirannie van de arbeid", van de plicht, zal het ons dan nog werkelijk mogelijk zijn een spel te spelen? Zal de mens in Nieuw Babylon overtuigd kunnen zijn van zijn bestaansrecht? Zal niet veeleer "het spel om het leven tot stand te brengen", "het creëren van deze kunstmatige wereld, de levensvervulling van de Nieuw-Babyloniër" een epicuristische truc worden om te vluchten voor de onoplosbare vraag naar de reden van ons bestaan? Of zal de mens in Nieuw-Babylon zich zo verdiepen in zijn spel, dat deze problemen er in het geheel niet meer zullen zijn?
In gespannen afwachting van het antwoord op deze vragen door degene, die ons de fata morgana van het unitair urbanisme heeft gewezen, teken ik met de meeste hoogachting.
Jan Willem Jansen
Reactie Constant Nieuwenhuys
"De vraag naar de zin van het bestaan, geachte heer Jansen, kon slechts opkomen in een wereld, in een omgeving, die in ieder opzicht tekort schoot, die in ieder geval niet beantwoordde aan onze behoeften. De mens is een creatief wezen, het ligt in onze aard, de natuur te veranderen, in te grijpen in de verhoudingen, die wij ontmoeten. De strijd om het naakte bestaan, de verovering van het dagelijks stuk brood, kan geen bevrediging bieden aan deze essentiële behoefte. De mens heeft daarom naar een compensatie, naar een troost gezocht. De meest passieve vorm hiervan is de religie, die eenvoudig de realisatie van het leven verschoof naar een abstract moment, het eeuwige leven, de hemel.
Een meer actieve reactie op de onbevredigdheid van het bestaan is de kunst, die in de gegeven omstandigheden echter voor slechts weinigen toegankelijk was. De kunst toont ons een andere wereld, waarin we creatief zijn, de kunst is de grootste overwinning op de natuur.
Want de kunst is de vrijheid om met de natuur te spelen. U betwijfelt of de mens zal kunnen leven zonder zich te kwellen met de vraag naar de zin van zijn bestaan, omdat U deze vraag van belang acht, omdat u niet begrijpt uit welk een peilloze onbevredigdheid, uit welk een uitzichtloze troosteloosheid deze vraag opwelt. In onze maatschappij hoeft slechts de kunstenaar zich deze vraag niet te stellen. Nieuw Babylon tracht een vorm te vinden voor een cultuur die voor iedereen is. Gebruikmakend van de opkomende mogelijkheid de strijd om het bestaan te winnen, wil ik met Nieuw Babylon de creativiteit tot de essentie van het leven maken.
En daarmee vervalt iedere noodzaak de zin van het leven te zoeken, het leven te projecteren elders dan waar het zich afspeelt. De wereld, de mensen is in de afgelopen eeuw, vooral sinds de industrialisering sterk veranderd: hij laat zich niet langer meer afschepen met een moraal die hem de plicht tot arbeid, de plicht om nutting te zijn, oplegt. Het socialisme heeft het recht op arbeid geproclameerd. De historische fase, die wij na de oorlog zijn binnengegaan (ik denk hierbij vooral aan de mogelijkheid de productie te automatiseren) geeft ons aanleiding het recht op niet-arbeiden te eisen. Wij kunnen onze huidige problemen niet oplossen met een moraal uit een afgesloten periode. Dit gebrek aan realiteitszin blijkt duidelijk uit alles wat er te doen is over recreatie en vrije tijd besteding.
In Nieuw Babylon is er geen vrije tijd, omdat alle tijd er actief is. Nieuw Babylon is een hartstochtelijk beroep op de creativiteit die onbenut en vaak onbewust in alle mensen sluimert. U schijnt te vrezen, Heer Jansen, dat het verdwijnen van de plicht tot oncreatieve arbeid, de creatieve arbeid, het spel, in waarde zal doen afnemen. De automatisering is een onontkoombaar feit, en uw vrees, noch uw moraal zullen haar kunnen tegenhouden. Voor ons kan dan ook niet de vraag zijn of wij deze automatisering wensen, maar alleen hoe wij ons in een geautomatiseerde wereld, de organisatie van het dagelijks leven, de cultuur dus, kunnen voorstellen, en wat wij nu reeds kunnen ondernemen om een nieuwe cultuur in deze nieuwe omstandigheden voor te bereiden.
De stedenbouwer, de architect, kunnen niet uitgaan van abstracties en niet van idealen: het enig mogelijke uitgangspunt zijn de reële feiten. En een stand wordt niet alleen voor het heden gebouwd; toekomstige ontwikkelingen voor zover we die vooruitzien kunnen, moeten zoveel mogelijk bij die feiten worden betrokken.
Nieuw Babylon is echter meer dan een stedenbouwkundig ontwerp in de gangbare zin; het is een poging de stedenbouw te verheffen tot het peul van een kunst, van een collectieve kunst. Het is een poging het individuele ontwerp voorbij te streven en tot de praktijk van een collectieve creativiteit te komen. Het is een poging de enorme afstand tussen ons leven en de stad, onze omgeving, te overbruggen, en tot een unitaire eenheid van een creatief opgevat leven en de sfeer waarin zich dit afspeelt te komen.
Nieuw Babylon is geen toekomststad. Nieuw Babylon bestaat nú! In iedere creatieve daad, in ieder kunstwerk, in de levens van velen vrije mensen, in gedachten en voorstellingen. In hoeverre mijn maquettes en foto's in dit opzicht geslaagd mogen heten, in hoeverre zij mijn idee illustreren, wordt hiertegenover onbelangrijk. Belangrijk is slechts dat wij een perspectief voor ogen hebben dat ons misschien in staat stelt, te blijven geloven in de cultuur, al leven we momenteel in een wereld die verder dan ooit van een cultuur verwijderd schijnt.