Who is We?Who is We?

Een gesprek met Klaas Kuitenbrouwer, initiator en beheerder van zoöp.

Het woord 'zoöp' is een combinatie van zoë (het Griekse woord voor 'leven') en co-op (een afkorting van het Engelse woord 'co-operative', coöperatieve onderneming). Het is de naam van een nieuwe coöperatievorm met rechtspersoonlijkheid waarvan zowel mensen als uit meerdere soorten bestaande ecologische gemeenschappen deel kunnen uitmaken. Een zoöp kent geen rechten toe, maar is eigenlijk meer een procedure die de samenwerking tussen menselijke en niet-menselijke wezens in gemengde gemeenschappen structureert.

Het zoöp-project versterkt dus de positie van niet-menselijke wezens in door mensen gedomineerde samenlevingen en stimuleert ecologische regeneratie en groei die bestand is tegen de extractivistische dynamiek.

Het concept 'zoöp' is het resultaat van een publiek gefinancierd onderzoekstraject dat in 2018 in Het Nieuwe Instituut is begonnen met de _Terraforming Earth __ _workshops. Wat daar werd onderzocht was in feite de vraag, hoe de wereld weer leefbaar kan worden gemaakt voor menselijke en niet-menselijke wezens - in het besef dat een nieuw begin wel moet voortbouwen op het kapitalistische systeem, omdat er niets anders meer is om op voort te bouwen. Juridische, technologische en narratieve manieren om de wereld op te bouwen zijn onderzocht en er is gekeken naar niet-Westerse culturen die op een heel ander soort verhouding tussen menselijke en niet-menselijke wezens gebaseerd zijn. In Nieuw Zeeland is onderzoek gedaan naar het toekennen van rechtspersoonlijkheid aan rivieren, bergen en bossen. Hoe is dat daar georganiseerd? Kan een deel van de Nieuw-Zeelandse logica worden aangepast aan de Nederlandse context, zonder dat eenzelfde culturele context nodig is?

Tijdens de _Neuhaus, _een tijdelijke academie voor meer-dan-menselijke kennis in 2019 heeft een tweede reeks gezamenlijke onderzoeksessies met ecologen, juristen, kunstenaars en ontwerpers plaatsgevonden. Daar zijn de doelstellingen, de organisatievorm en de juridische dimensies uitgewerkt en is de kennis verzameld die nodig was om datgene wat toen een 'zoöp' werd gedoopt, te ondersteunen. Het concept kreeg zijn huidige vorm in september 2019.

In economisch opzicht fungeert de zoöp grotendeels op dezelfde manier als de constituerende menselijke organisaties. Producten, diensten of opbrengsten kunnen worden verkocht aan klanten en dat kunnen ook weer zoöps zijn. Maar naast dit economische opzicht introduceert de zoöp een zoönomisch opzicht. Zoönomie houdt zich bezig met de kwaliteit en de dichtheid van ecologische verhoudingen in en tussen uit meerdere soorten bestaande gemeenschappen. Zoöps bestaan dus in een economische context, maar hebben nog een ander belangrijk doel: het blijven ontwikkelen van de zoönomie. In zekere zin creëert een zoöp een zone die binnen de organisatie maar buiten de economische context bestaat en waarin de economische logica niet geldt. Zoöps stellen jaarlijks hun zoönomische ambities bij op basis van hun uitgangspunten en monitoren hun ontwikkeling via een scala van zoönomische instrumenten - methoden die inzicht verschaffen in veranderingen in de kwaliteit van leven in de uit meerdere soorten bestaande gemeenschap van de zoöp. Zodoende draagt de zoöp bij aan grotere biodiversiteit, meer biomassa, schonere lucht, schoner water, enzovoort.

De komende maanden zal nader onderzoek naar het ontwerpen van nieuwe zoönomische instrumenten plaatsvinden tijdens een online onderzoekstraject van het Exploratorium dat deze zomer in het kader van de Architectuurbiënnale van Venetië wordt georganiseerd.

Organisaties van allerlei aard kunnen zoöps worden, zolang ze maar over een bepaald volume aan biosfeer beschikken - een stuk land, bos, een park, een meer of vijver, kustwateren, enzovoort. Wanneer een hotel, school, sportvereniging, bedrijvencomplex, energiebedrijf, boerderij of welke ander organisatie dan ook een zoöp wil worden, moet het een stichting oprichten onder het zoöp-charter. Hierin staat dat de stichting de belangen van de ecologische gemeenschap op het stukje aarde van de organisatie behartigt. Er zijn onder de titel Zoönomic Futures trainingen georganiseerd die mensen in staat stellen om ervaring op te doen en ze een idee te geven van de houding die nodig is om niet-menselijke wezens te vertegenwoordigen. Natuurlijk moeten mensen die in het bestuur van een zoönomische stichting zitten ecologische en filosofische affiniteit en enig strategisch inzicht hebben om hun werk te kunnen doen. Het zoönomische mother board kan helpen bij het vinden van de juiste mensen.

Een zoöp ontstaat formeel wanneer de organisatie de samenwerking aangaat met de plaatselijke zoönomische stichting, die stemrecht heeft inzake strategische en beleidsbeslissingen met betrekking tot de economische en zoönomische zaken van Zoöp.
In 2020 zullen in Nederland een aantal eerste, heel verschillende protozoöps worden opgericht: een boerderij, twee voedselbossen, een hotel, een culturele organisatie en een hogeschool. Deze zoöps zullen als eersten in de dagelijkse praktijk gaan ervaren wat er nodig is om een zoöp te exploiteren en om economische beslissingen consequent te nemen op basis van zoönomische overwegingen.

Verschillende zoöps kunnen op heel verschillende manieren verschil maken. Een basisschool of een sportvereniging met een aantal speelvelden in een Europese stad zou indien gewenst in de loop van een paar jaar met succes het bodemleven, het plantenleven, de insectenpopulatie en misschien zelfs de vogelpopulatie kunnen verbeteren en de randen van de velden kunnen gebruiken om gewassen te verbouwen. Een universiteit in Arizona zou dankzij een groot aantal welwillende mensen met succes een oase in de woestijn van Arizona kunnen creëren. Een energiebedrijf dat windmolenparken in de Noordzee bouwt, zou enorme gebieden vol mariene ecosystemen nieuw leven kunnen inblazen mits het een manier vindt om de groei van mossel- en oesterbanken, zeewier en dergelijke te stimuleren.

Op sommige plekken zal het werk van de zoöp vooral uitdraaien op het behouden en beschermen van een uit meerdere soorten bestaande gemeenschap. Op andere plekken kan de zoöp geheel nieuwe, uit verscheidene soorten bestaande gemeenschappen genereren - waarin soorten voor het eerst samenkomen - en zich richten op voedselnetwerken die eerder niet bestonden.

Omdat de rechtssystemen van landen niet volledig overeenkomen en de zoöp-formule dus van het ene rechtsgebied naar het andere vertaald moet worden, zullen de eerste zoöps allemaal Nederlands zijn. Op de langere termijn is het de bedoeling zoöps in diverse landen in Europa en de rest van de wereld op te richten. Het aantal zoöps of het territorium van individuele zoöps kan toenemen, maar de interessantste vorm van groei ontstaat als bestaand zoöps zich aansluiten bij andere, aangrenzende organisaties. Zo ontstaan steeds omvangrijkere ecologische gemeenschappen die op dezelfde zoönomische grondslagen opereren en zo een praktijk ontwikkelen die ten dienste staat van hun gezamenlijke kwaliteit van leven.