De toekomst door kunstmatige ogenDe toekomst door kunstmatige ogen

Technologische en maatschappelijke ontwikkelingen beïnvloeden voortdurend hoe we naar een thema als kunstmatige intelligentie kijken. De mythe van de zelfstandig denkende machine leeft al sinds de negentiende eeuw, als voorbode van een ideale wereld waarin mensen niet langer hoeven te werken of als doemscenario waarin de samenleving de controle over robots dreigt te verliezen.Het begrip kunstmatige intelligentie, artificial intelligence of AI, staat voor het vermogen van een computer om informatie te verwerken en beslissingen te nemen.

Oorspronkelijk gebeurde dit op basis van instructies die door mensen waren opgesteld. Programmeurs schreven heel precieze regels voor de manier waarop de computer op gegevens of omstandigheden moest reageren: als dit, dan dat. De afgelopen twintig jaar is die traditionele gang van zaken aan het veranderen. Kunstmatige 'neurale netwerken' worden tegenwoordig gemodelleerd naar de manier waarop groepjes onderling verbonden zenuwcellen in het menselijk brein samenwerken. Dit soort complexe algoritmes krijgen geen expliciete opdrachten. In plaats daarvan krijgt het systeem een taak zonder duidelijke instructies voor de manier waarop die moet worden opgelost. De computer probeert steeds een andere strategie en 'leert' zichzelf te verbeteren, op weg naar een succesvolle methode.

Het concept van een zelflerend algoritme bestond al decennia - in theorie. De laatste twintig jaar is het gaandeweg de dagelijkse praktijk geworden. Computerchips zijn veel krachtiger geworden en de hoeveelheid informatie die we produceren is enorm toegenomen. Alle tekst en beelden die we via socialmediaplatforms als Facebook publiceren en uitwisselen, bijvoorbeeld, maar ook alle gegevens die technologiebedrijven verzamelen over ons online gedrag. Hoewel het zelflerende algoritme bijna synoniem is geworden met AI, blijven de werking en de implicaties ervan voor de meesten een mysterie.

In deze multimediale installatie van Richard Vijgen gaat kunstmatige intelligentie op zoek naar patronen in 20 jaar uitzendingen van het televisieprogramma VPRO Tegenlicht. Bezoekers kunnen de uitkomst beïnvloeden door te spelen met de eigenschappen waarop het 'kunstmatige oog' naar de uitzendingen kijkt. De installatie toont als het ware een archief van toekomstvisies die in 20 jaar VPRO Tegenlicht de revue zijn gepasseerd.

Er worden veel verschillende technologieën aangeduid met de ene term 'kunstmatige intelligentie'. Rond de centrale installatie van Richard Vijgen worden processen en begrippen als computervisie en neurale netwerken in korte teksten en beelden toegelicht. Door ze te ontrafelen verdwijnt een deel van het mysterie dat nog vaak om zulke woorden hangt. Bezoekers analyseren hoe algoritmes patronen 'zien' in beeld of tekst; onderzoeken hoe vooroordelen aan de basis liggen van diezelfde algoritmes; stellen ideeën over de vermeende 'intelligentie' van deze systemen ter discussie en zien hoe de keuze van trainingsdata de output van het Artificial Cognitive System beïnvloedt. Dit alles wordt ondersteund door fragmenten over computation, dataïsme en burgerrechten uit eerdere afleveringen van VPRO Tegenlicht.

Het Nieuwe Instituut is trots en enthousiast dat VPRO Tegenlicht het twintigjarig bestaan van het programma bij het instituut wil vieren. Tegenlicht is een documentaire-achtig tv-programma van de VPRO dat nationale en internationale ontwikkelingen tegen het licht houdt die onze wereld in de eenentwintigste eeuw vormgeven. Tegenlicht heeft het tot haar signatuur gemaakt om aanwezig te zijn waar nieuwe ideeën worden ontwikkeld, getoetst en bekritiseerd binnen de werelden van politiek, economie, maatschappij, technologie en wetenschap. Je kunt VPRO Tegenlicht vinden op televisie, online, op social media, tijdens hun lokale Meet Ups, in hun podcast en via hun wekelijkse nieuwsbrief.

Deze tentoonstelling en de installatie van Richard Vijgen zijn mede mogelijk gemaakt door het Mondriaan Fonds. Ze maken deel uit van de bredere viering van het twintigjarig jubileum. Tegenlicht brengt daarnaast Het Boek van de Toekomst uit, dat wordt vormgegeven door Irma Boom. De VPRO heeft samen met [Sudox](http://De VPRO heeft samen met Sudox) het webplatform Archief van de Toekomst ontwikkeld. Met algoritmes voor beeld- en persoonsherkenning en spraak- en tekstanalyse zijn alle Tegenlicht-uitzendingen sinds 2002 omgezet in een tijdgecodeerde dataset, waarmee gebruikers de collectie kunnen doorzoeken op fragmenten, citaten en zelfs individuele opnamen. De op tijdlijnen en thema's gebaseerde interface maakt kruisverwijzingen mogelijk en is bedoeld voor wetenschappers, docenten, onderzoekers, studenten, kunstenaars, ontwerpers en alle andere kijkers die zich willen verdiepen in en op nieuwe manieren verrijken met de verhalen, fragmenten, beelden en citaten van het Tegenlicht-archief.