Speculatief Design ArchiefSpeculatief Design Archief

Onder de noemer van Dutch Design werd het Nederlands ontwerp vanaf eind jaren tachtig van de vorige eeuw alom geroemd. Maar hoe zit het anno 2018 met het geheugen van het Nederlands ontwerp? Wat zal voor de toekomst wel worden bewaard en wat niet? En waarom, door wie en hoe?

Al jaren wordt er gesproken over het Nederlandse vormgevingserfgoed, en vooral over het ontbreken van een centrale erfgoedopdracht op het gebied van design en digitale cultuur. Een Rijksarchief zoals dat van de Architectuur en Stedenbouw - dat is ondergebracht in Het Nieuwe Instituut en toonaangevend is in de wereld - bestaat er niet voor design en digitale cultuur. Er bestaan wel degelijk designarchieven waar professionele partijen het bronmateriaal zorgvuldig hebben gefilterd, geordend en ontsloten, maar dat zijn er niet zo veel. Het overgrote deel van de nalatenschap ligt verspreid over ontwerpstudio's en bij vele bedrijven, musea, scholen en verzamelaars. Schetsen, prototypen, kleurproeven, schema's, catalogi, brieven, inspiraties: waardevolle bronnen die in de dagelijkse werkpraktijk al snel plaats maken voor nieuwe inspiraties en nieuwe schetsen. Veel van deze losse fragmenten eindigen op een harddrive of in een ordner, op zolder of in een gehuurde opslag. Het geheugen van de designsector lijkt een lappendeken van restanten, soms keurig gesystematiseerd maar vaker totaal ongeordend. Als het materiaal al bewaard is gebleven, is het zelden toegankelijk.

Na diverse eerdere initiatieven is de tijd rijp voor een nieuwe, krachtige impuls, getuige ook de recente visiebrief 'Cultuur in een open samenleving' waarin minister Van Engelshoven van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur & Wetenschap het belang van cultureel erfgoed nog eens extra onder de aandacht brengt. Met de tijdelijke gedaante van een Speculatief Design Archief verkent Het Nieuwe Instituut welke mogelijke invullingen er te vinden zijn op het breed gevoelde verlangen om het erfgoed van het Nederlandse ontwerp te behouden. Aan de hand van sprekende voorbeelden wakkert het Speculatief Design Archief het gesprek over de noodzaak, invulling en betekenis die zo'n collectie in de toekomst kan krijgen aan. Het benadrukt het potentieel van archieven als bron van kennis en inspiratie voor de aanhoudende ontwikkeling van de diverse ontwerpdisciplines. Het Nieuwe Instituut zet zich ervoor in om cruciale partijen te betrekken bij deze verkenning; van de rijksoverheid, erfgoedinstellingen en de ontwerpgemeenschap tot lokale overheden en het brede publiek.

Het ruimtelijk ontwerp van het Speculatief Design Archief volgt het complete archiefproces. Van de Opslag op de hoogste verdieping voert de route via het Studiedepot naar de Toonzaal. Onderweg komen verschillende aspecten aan bod: van het vergaren en bewaren naar het ordenen en beschrijven van de stukken en via de reconstructie van hun herkomst en de bepaling van hun waarde naar het gesprek over hun betekenis.

Op de begane grond zijn in de Toonzaal uiteenlopende interpretaties van diverse archieven en archiefvormen te vinden. Ze vormen een levende achtergrond voor het publieksprogramma Speculatief Design Archief live!. Daar ontmoeten deskundigen en geïnteresseerden elkaar om na te denken over de vorm en betekenis die zo'n collectie in de toekomst kan krijgen. Deze uitwisseling van ideeën voert als vanzelf weer naar boven, terug naar de Opslag. Met opnieuw de vraag: wat moeten we bewaren om de geschiedenis van Nederlands design niet te vergeten? En hoe gaan we het geheugen gebruiken?

De leidende gedachte achter het Speculatief Design Archief is dat een formele infrastructuur, zoals we die kennen voor de architectuur, niet het enig mogelijke antwoord hoeft te zijn. Ook een informele structuur kan een plek geven aan verweesde archieven die via ontwerpers, bedrijven, scholen, verzamelaars en erfgenamen bijeen worden gebracht. Vertrekkend vanuit de designdiscipline kan zo een collectie ontstaan - met ruimte voor archiefstukken uit de productie van Droog Design of MVRDV en ook de recente nalatenschap in het digitale domein - die een beeld oproept van wat een nationaal ontwerparchief kan zijn. Interessant voor het gesprek met de experts is de vraag in hoeverre een strikt disciplinaire benadering voor een dergelijk archief wellicht niet eens wenselijk is. Belangrijk is dat het archief de breedte van het veld representeert; zowel waar het gaat om uiteenlopende ontwerpvelden en -houdingen als ten aanzien van de verschillende generaties.

Het archief fungeert in deze context niet alleen als permanente bewaarplaats maar zal zijn waarde vooral bewijzen wanneer die nieuwe kennis kan genereren, zoals in eerdere activiteiten van het instituut (denk aan Nieuwe Archiefinterpretaties, 1:1 Stijlkamers, Finders Keepers) ook gebeurde. Juist nu er in de ontwerpsector zoveel urgentie wordt toegekend aan nieuwe modellen van ontwerpen, creatie, distributie en gebruik zal een betrouwbaar geheugen in de vorm van een archief - hoe informeel ook - van doorslaggevend belang zijn. Wie de toekomst wil ontwerpen, zal zijn verleden moeten kennen.

Het Speculatief Design Archief wordt gerealiseerd in samenwerking met een veelzijdig netwerk van formele en informele archieven, archiefvormers en -bewaarders en verschillende erfgoedinstellingen. Voor de selectie van archieven werkte het team van Het Nieuwe Instituut samen met designhistoricus Job Meihuizen. Voor de grafische identiteit en de beeldcampagne is er samengewerkt met Studio Veronica Ditting en fotograaf Tim Elkaim. De ruimtelijke vormgeving van de tentoonstelling is ontwikkeld door Roel Huisman in samenwerking met Bart van Merode. Er worden open inbreng- en kijkdagen gehouden, programma op zaal en het kunstenaarscollectief Dead Darlings, bekend van hun jaarlijks anonieme kunstveilingen, organiseert een veiling met het ingebrachte werk. Het Thursday Night Live!-programma biedt een wekelijks forum voor lezingen en debatten rond de thematieken van het tijdelijke archief.