Research Centre
Julia van Leeuwen
Jaarlijks maken zo'n 3000 bezoekers van het Research Centre gebruik van de collectie van Het Nieuwe Instituut, voor onderzoek, informatie of inspiratie. Van tijd tot tijd stellen we een aantal van hen de vraag: waar doe je onderzoek naar en wat heb je gevonden?
Wie ben je en wat doe je?
Ik ben student Research Master Arts of the Netherlands aan de Universiteit van Amsterdam en stagiair bij de afdeling Geschiedenis van het Rijksmuseum in Amsterdam.
Waar doe je onderzoek naar?
Voor een wetenschappelijk artikel doe ik onderzoek naar de glas-in-loodramen in de Voorhal van het Rijksmuseum. Architect Pierre Cuypers was samen met cultuurambtenaar Victor de Stuers en hoogleraar in de esthetica Jozef Alberdingk Thijm verantwoordelijk voor de decoratie van het neogotische museumgebouw. Interieur en exterieur dienden één geheel te vormen en alle decoraties hadden een educatieve functie. Voor het decoratieprogramma van de Voorhal van het museum, bestaande uit een terrazzo-mozaïekvloer, wandschilderingen en gebrandschilderde glas-in-loodramen ontwierp het driemanschap een beeldprogramma dat een geïdealiseerd beeld van de vaderlandse kunstgeschiedenis geeft. Aan de totstandkoming van de vijf glas-in-loodramen in de Voorhal (1882-1884) is tot nu toe nauwelijks aandacht besteed. In die lacune wil ik met dit artikel voorzien.
Het onderzoek richt zich op het iconografisch programma van de vensters, de keuze voor de glazenier William Francis Dixon uit Londen en de uitvoering van de opdracht. De onderwerpskeuze van de glazen en de verbeelding van de voorstellingen komen eveneens aan bod. De gebrandschilderde ramen geven een overzicht van de belangrijkste representanten van de vaderlandse kunstgeschiedenis.
Opvallend is dat er twee kunstenaars zijn afgebeeld die in de toenmalige Nederlandse kunsthistorische canon geen of nauwelijks een rol speelden: de middeleeuwse schilder Willem van Heerle en renaissancistische beeldhouwer Jan Terwen Aertsz. Dat deze relatief onbekende kunstenaars toch in het programma zijn opgenomen brengt scherp in beeld dat Pierre Cuypers, samen met Victor De Stuers en Jozef Alberdingk Thijm, een ideologisch gekleurd programma samenstelde, waarin niet alleen aandacht werd besteed aan het protestantse Holland ten tijde van de Republiek, maar ook aan het katholieke middeleeuwse verleden. Door in het beeldprogramma van de glas-in-loodramen in de Voorhal de beste kunstenaars en kunstproducten uit verschillende tijdperken en provincies samen te brengen trachtte het driemanschap het culturele verleden van de natie op een meer inclusieve wijze in beeld te brengen.
Wat heb je gevonden?
Voor het onderzoek heb ik verschillende (deel)archieven van het Nieuwe Instituut geraadpleegd, waaronder CUBA [Bureau-archief Cuypers], CUCO [Kunstwerkplaats Cuypers & Co.] en RYKS [Dossier Rijksmuseum]. Dossiers RYKSd65-d66, aangaande het leveren en plaatsen van het gebrandschilderd glas voor de vensters in de voorzaal, vormden een direct uitganspunt. Deze dossiers bevatten onder meer werkplannen- en tekeningen, brieven en nota met betrekking tot de totstandkoming van de glas-in-loodramen. Tevens bleken de kopieboeken van verzonden brieven uit de periode 1880-1884 en de stukken over de iconografische programma's van het gehele museumgebouw (RYKSd224) van groot belang voor mijn onderzoek. Met dank aan deze archivalia heb ik de totstandkoming van de glas-in-loodramen in de Voorhal van het Rijksmuseum kunnen reconstrueren en contextualiseren.