Radio NeutraaL
Het Nieuwe Instituut presenteert in 2014, honderd jaar na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, het programma 2014-1914: Conflict en Innovatie, waarin verschillende relaties tussen conflict en innovatie worden geadresseerd. Radio NeutraaL was één van de projecten in dit programma. De andere projecten waren Designing Scarcity, The Progress Trap (het Dutch Electronic Arts Festival 2014) en Drones& Honeycombs.
Radio NeutraaL was een radiotour, waarbij de eigen locatie van Het Nieuwe Instituut de dramatische context vormde. Vertrekpunt voor het verhaal vormde de houding van de Nederlandse regering in het mondiale conflict van WO1, maar het perspectief was niet alleen historisch. In Radio Neutraal werd ingegaan op neutraliteit als terugkerende productieve tactiek voor verschillende Nederlandse ontwerpers, architecten en beleidsmakers. Het radioverhaal werd geïllustreerd en van context voorzien door historisch beeldmateriaal, maquettes en recente ontwerpen. Radio Neutraal werd verteld door Klaas Kuitenbrouwer, met bijdragen van Samuël Kruizinga, Hetty Berens, Timo de Rijk, Gijs van Oenen, en Ben Schouten. Beluister hier Radio NeutraaL.
RadioNeutraaL is een radio-essay over de affiniteit van Nederlandse ontwerpers, stedebouwers en beleidsmakers met neutrale tactieken. Het zoeken naar een neutrale houding in conflicten en maatschappelijke spanningsvelden zit diep geworteld in de Nederlandse manier van doen, en is een bron voor Nederlandse vormen van innovatie.
Neutrale tactieken komen neer op doelbewust niet kiezen binnen de termen van een optredend conflict, en in plaats daarvan zoeken naar een manier van handelen waarmee het conflict wordt overstegen en waarin alle belangen een plek kunnen krijgen. Het vermogen om op een neutrale manier om te gaan met tegengestelde belangen, en de behoefte om een oplossing te vinden waarin de verschillende belangen zo goed mogelijk een plek krijgen, is een vitale bron voor Nederlandse (ontwerp) cultuur van de 20ste en 21ste eeuw en is in uiteenlopende praktijken terug te vinden. Radio NeutraaL geeft hiervan een beeld in vijf interviews met commentaren.
Neutrale tactieken kunnen (vaak terecht) afgedaan worden als laf of op z'n best als saai. En het klopt dat ze niet leiden tot de beste dramatische scenario's. Wel leiden ze tot maatschappelijk duurzame oplossingen, en daarom zouden ze gekoesterd moeten worden en beschermd tegen de behoefte aan snelle meningen en kortademige duidelijkheid.
Amsterdams verkeer met de witkar. 20 juni 1974. ANP Foundation.
Het plan van ingenieur Lely voor uitgebreide Zuiderzeewerken uit 1916
Een sfeerschets van het beoogde Vredespaleis in Den Haag
Prijswinnende tekening van het Vredespaleis in Den Haag.
Hieronder vindt u links naar beelden, personen en beschrijvingen van gebeurtenissen waarnaar verwezen wordt door de verschillende sprekers in het radioessay.
Jean Gotlib Bloch schreef in 1898 het meesterwerk "Is War Now Impossible?" waarin hij analyseerde wat er zou gebeuren als landen op grote schaal de nieuwe wapentechnologie uit die tijd zouden invoeren op het slagveld. Hij voorspelde dat een nieuwe oorlog zou uitdraaien op een zich voortslepende loopgravenoorlog waarin grote industriële mogendheden elkaar volledig zouden uitputten, zonder kans op snelle overwinning. De tekst van het 6-delige boek staat integraal online.
Mede geïnspireerd door het boek "Is War Now Impossible?", maar ook gestimuleerd door welbegrepen eigenbelang, nam Tsaar Nicolaas II van Rusland het initiatief om Europese vredesconferenties te houden. Op deze conferenties, die in Den Haag plaatsvonden, werden ondermeer de rechten en plichten van neutrale landen bij verdrag vastgelegd.
Een argument voor Nicolaas II om de conferenties in Den Haag te houden was het feit dat de grondslagen voor het internationaal recht, waar de Haagse Vredesconferenties een bijdrage aan wilden leveren, indertijd door de Nederlandse Hugo de Groot waren geformuleerd in "De jure belli ac pacis" (1625)
Dit zeer vroege filmpje van de bezoekers Haagse Vredesconferentie in 1898 was te zien tijdens Radio NeutraaL.
In 1905 werd een internationale ontwerpwedstrijd uitgeschreven voor de architectuur van het Vredespaleis. De prijswinnende inzendingen maken deel uit van het archief van Het Nieuwe Instituut. Twee originele tekeningen waren te bezichtigen bij Radio NeutraaL. Op de tweede Haagse vredesconferentie werd de eerste steen gelegd voor het Vredespaleis in Den Haag.
WO1
Tijdens WO1 wist Nederland met het nodige diplomatieke kunst en vliegwerk neutraal te blijven. Dat was mede mogelijk omdat de oorlogvoerende landen ook een duidelijk (vooral economisch) belang hadden bij een centraal gelegen neutraal land. Veel Europese oorlogsvluchtelingen zochten in Nederland hun heenkomen. Nederland ving meer dan een miljoen vluchtelingen op, waaronder met name grote hoeveelheden Belgen.
Conform de Vredesconferentie van Den Haag van 18 oktober 1907 moest Nederland als neutrale natie ALLE oorlogvoerende militairen ontwapenen en interneren als ze om wat voor reden dan ook de grens waren overgeraakt.
De Nederlandse regering gaf in 1916 opdracht een propaganda film maken de Nederlanders een hart onder de riem te steken met betrekking tot de neutrale status en om het buitenland duidelijk te maken dat met de nederlandse neutraliteit ook militair gezien niet te spotten viel. Fragmenten van deze film waren te zien tijdens Radio NeutraaL.
Neutraliteit, schaarste en innovatie
Ondertussen gaf Nederlands neutraliteit binnenlands belangrijke innovatieve impulsen aan de industrie. Vele grondstoffen halffabrikaten en diensten werden voor de oorlog betrokken uit de omringende landen. De oorlog dwong de Nederlandse industrie zich reorganiseren en de neutraliteit maakt het mogelijk dat dat succsevol verliep. Philips concentreerde alle belangrijke processen in het eigen land, en richtte ook een eigen transportmaatschappij op.
De schaarste die met name aan het eind van de oorlog optrad maakte voelbaar dat neutraliteit alleen echt te handhaven is, als je ook in hoge mate in je eigen behoeften kan voorzien. De behoefte aan landbouwgrond voor voedselonafhankelijkheid speelde mee in de nieuwe plannen voor de Zuiderzeewerken van Ir. Lely uit 1916. Schaarste is overigens het onderwerp van een andere tentoonstelling in het Programma 2014 - 1914 Conflict & Innovatie.
Neutrale tactieken in ontwerp
Timo de Rijk benoemt de neutrale tactiek achter de Nederlandse volkshuisvestingpolitiek die ontwikkeld werd aan het begin van de 20ste eeuw. Het was een poging om de belangen van alle groepen in de samenleving te balanceren, om het wonen in de stad met een behoorlijke huisvestingskwaliteit voor alle inkomensgroepen bereikbaar te maken.
De witkar van Luud Schimmelpenninck was een technisch zeer geavanceerd ontwerp waarmee gepoogd werd de tegengestelde behoeften aan privé transport en aan open publieke ruimte te verzoenen.
Het modesysteem draait op een permanente opgevoerde tegenstelling tussen het oude en het nieuwe. Maar de neutrale mode van Monique van Heist zoekt een derde weg.
De Nederlandse architect en architectuur-theoreticus John Habraken roept in zijn boek De Dragers en de Mensen uit 1961 architecten op tot een meer neutrale houding ten opzichte van hun gebouwen. Het zijn niet de architecten die zouden moeten ontwerpen wat er wel en niet kan in een gebouw; het zijn de bewoners en gebruikers die al dan niet collectief hun gebouwen voor hun eigen soorten van gebruik zouden moeten ontwerpen. J. Habraken: De Dragers en de Mensen John Habraken is ook prominent vertegenwoordigd in de tentoonstelling Designing Scarcity
Nergens ter wereld wordt zo geloofd in de inzet van serious games als onderhandelingsmodel als in Nederland. Daarmee kunnen tegengestelde posities in beweging gebracht worden, en samen naar een optimum bewegen. Ben Schouten spreekt over Serious Games als neutrale tactiek en noemt ondermeer World of Citycraft. World of Citycraft is een toegepaste game, ontworpen door Ekim Tan en anderen. Het is een spel waarmee verschillende partijen in verschillende rollen samen plannen kunnen maken voor de inrichting van een stuk stad.
Neutraliteit als beleidstactiek
Gijs van Oenen spreekt over het typische Nederlandse gedoogbeleid als neutrale tactiek. Gedogen komt neer op de keuze om bij een maatschappelijk problematisch verschijnsel als drugsgebruik, euthanasie, of kraken _niet _de wet te handhaven (en het verschijnsel de illegaliteit in te drukken) maar ook niet het gebeuren legaal te verklaren, met alle aantrekkende werking die daar van uit zou gaan. Gijs van Oenen noemt ondermeer Perron Nul in Rotterdam.
Foto's van David Carr-Smith, van kraakpanden in Amsterdam in de jaren 80 en begin jaren 90 van de 20ste eeuw. Voorbeeld van gedoogbeleid ten aanzien van kraken. Beelden uit deze verzameling maakten deel uit van Radio NeutraaL.
** **Nederland is één van de twee landen ter wereld die netneutraliteit in de wet hebben opgenomen, waarmee het internet in de eerste plaats als publieke ruimte wordt opgevat, die voor iedereen op gelijke manier te betreden moet zijn. De Nederlandse wet heeft model gestaan voor het Europese wetsvoorstel over netneutraliteit dat in april 2014 door de Europese parlement is aangenomen. Het moet nog door de Europese ministerraad worden bekrachtigd.
Neutrale tactieken in recente nederlandse militaire missies
Artikel over The Dutch Approach in Uruzgan. De ontwikkeling van de beleidsvisie en de militaire tactieken van recente Nederlandse militaire missies was ook een belangrijk onderzoeksonderwerp van het project Drones & Honeycombs van Malkit Shoshan - eveneens deel van het programma 2-14 - 1914 Conflict & Innovatie
Dr. Samuël Kruizinga
Dr. Hetty Berens
Prof Dr. Timo de Rijk
Dr. Gijs van Oenen
Prof. Dr. Ben Schouten
Geïnterviewde personen
Dr. Samuël Kruzinga (1980) is Universitair Docent Nieuwste Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Hij studeerde in Leiden, Parijs en Oxford, was werkzaam als onderzoeker en docent aan de universiteiten van Leiden (HOVO) en Amsterdam en als Prof. J.C.M. Warnsinck- fellow aan het Scheepvaartmuseum in Amsterdam. In 2011 promoveerde hij aan de Universiteit van Amsterdam. Kruizinga is specialist op het gebied van de eerste Wereldoorlog en met dr. Paul Moeyes en Prof Wim Klinkert schreef hij Nederland Neutraal, over de veelzijdigheid van Nederlands neutraliteit tijdens de Eerste Wereldoorlog. Samen met Johan den Hertog schreef hij Caught in the Middle. Neutrals, Neutrality and the First World War (Amsterdam University Press, 2011) de eerste vergelijkende studie in het Engels over Neutraliteit tijdens de Eerste Wereldoorlog.
Dr. Hetty Berens is architectuurhistoricus en promoveerde op de negentiende-eeuwse architect W.N. Rose. Ze is senior conservator bij Het Nieuwe Instituut en tevens coördinator van Huis Sonneveld. Daarnaast is Hetty Berens lid van de Raad van Toezicht van Slot Loevestein en bestuurslid van het internationale comité voor museumwoningen. Voor het programma 2014 - 1914 Conflict & Innovatie van Het Nieuwe Inistituut deed ze archiefonderzoek naar de invloed van neutraliteit en van schaarste op Nederlandse ontwerppraktijk ten tijde van de Eerste Wereldoorlog.
Prof. Dr. Timo de Rijk is Hoogleraar Design, Culture and Society aan de TU Delft, en studeerde Kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Leiden. Hij verwierf zijn doctorsgraad in 1998 aan de TU/Delft, met een these getiteld _The Electrical House: Design and Acceptance of Electrical Domestic
Appliances in the Netherlands. _Hij cureerde verschillende tentoonstellingen, waaronder Norm=Form: On Standardization and Design in 2010 en hij publiceerde meerdere boeken, waaronder Art Deco in Nederland (2006). De Rijk geeft wereldwijd lezingen (China, Duitsland, India, Rusland, Spanje, Turkije, Verenigd Koninkrijk) and produceerde een televisieserie over designgeschiedenis. In 2006 was hij gastheer van de internationale conferentie Design and Evolution, de eerste conferentie van de Design History Society die zich niet in Engeland afspeelde. Hij is redacteur van het Dutch Design Jaarboek en de huidige voorzitter van de Bond van Nederlandse Ontwerpers (BNO).
Dr. Gijs van Oenen is universitair hoofddocent aan de Faculteit der Wijsbegeerte van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Daar houdt hij zich bezig met politieke & sociale filosofie, rechtsfilosofie, cultuurfilosofie en cultuurkritiek. Hij was leider van het NWO-project "Interactive metal fatigue" (2007-2012).
Gijs van Oenen werd geboren in 1959 en studeerde politicologie aan de Universiteit van Amsterdam. Hij studeerde af in 1986, en promoveerde in 1994 aan de juridische faculteit van dezelfde universiteit. In het verleden was hij (ook) verbonden aan de Academie van Bouwkunst Rotterdam, de Universiteit van Amsterdam, Webster University Leiden en de Hogeschool Haarlem. Gijs van Oenen heeft zich langdurig beziggehouden met de theorie en praktijk van gedoogbeleid.
Prof. Dr. Ben Schouten BA is hoogleraar Playful Interaction aan de faculteit Industrial Design (Eindhoven) en Lector Design for Games and Play aan de Hogeschool van Amsterdam. Hij leidt het onderzoek op het gebied van Games en New Cinema van het Centre of Expertise dat sinds kort is opgericht aan de Hogeschool van Amsterdam rond de creatieve industrie en nieuwe media. Daarnaast is hij adviseur van het Mediafonds voor culturele omroepproducties en de Europese Commissie op het gebied van het Internet der Dingen.Zijn onderzoek richt zich op (digitaal) spel en de toepassing ervan voor cultuur, educatie en gezondheidszorg. Schouten studeerde in 1983 af aan de Gerrit Rietveld Academie en werkt als professioneel kunstenaar. In 2001 promoveerde hij in de informatica op een proefschrift (Hoe herkent een computer een koe?) dat handelt over manieren om visuele informatie op een intuïtieve manier te kunnen zoeken op het web en in digitale databases.