Nederland bouwt in baksteenNederland bouwt in baksteen

Het gangbare beeld van de Nederlandse architectuur tussen beide wereldoorlogen is die van het Nieuwe Bouwen. Moderne, functionalistische ontwerpen in glas en beton zouden gedurende het interbellum op radicale wijze hebben afgerekend met de traditionele baksteenarchitectuur van Berlage, Kropholler of de Amsterdamse School. Nederland bouwt in baksteen laat echter zien dat de traditionele en vernieuwende bouwkunst in baksteen zich naast het modernisme bleef ontwikkelen. Zoals het expressieve gebruik van baksteen in het Scheepvaarthuis van Joan van der Mey laat zien. Of de robuuste, ongenaakbare kwaliteit van een door Willem Kromhout ontworpen woonhuis in Noordwijk aan Zee, dat als een fort oprijst uit het duinzand.

De basis van deze derde aflevering van Verrassende vondsten uit de collectie wordt gevormd door twee belangrijke fotocollecties uit het archief van Het Nieuwe Instituut, die de afgelopen jaren werden gedigitaliseerd. De ene komt van de Tentoonstellingsraad, een samenwerkingsverband van enkele beroepsverenigingen uit die tijd, waaronder die van Nederlandse Architecten (BNA). De andere bestaat uit fotopanelen van Nederland bouwt in Baksteen (1800-1940), een tentoonstelling die in 1941 in Museum Boijmans Van Beuningen te zien was. De verzamelingen tonen sterk uiteenlopende werken van architecten als Michel de Klerk (De Dageraad, Amsterdam), Jan Wils (Olympisch Stadion, Amsterdam) en George van Heukelom (Administratiegebouw Staatsspoorwegen, Utrecht). In 2015 worden beide collecties ontsloten via de website van Het Nieuwe Instituut, zodat de beelden toegankelijk worden voor het publiek.

Nederland bouwt in baksteen is de derde aflevering van _Verrassende Vondsten uit de collectie_. Voor deze serie selecteert archivaris Alfred Marks aan de hand van een thema telkens bijzondere tekeningen, foto's, voorwerpen en maquettes uit het archief van Het Nieuwe Instituut. De presentaties tonen niet noodzakelijk de hoogtepunten van de Nederlandse architectuurgeschiedenis, maar vooral de rijkdom, diversiteit en verhalende kracht van de collectie.

Studio Makkink&Bey, bureau voor vormgeving, toegepaste kunst en architectuur, verzorgt het ruimtelijk ontwerp van de reeks archieftentoonstellingen_ Verrassende Vondsten_. Zij doen iedere editie een ruimtelijke ingreep in het oorspronkelijk door OMA ontworpen interieur. De archiefkamer krijgt een vrijere plattegrond waarin bewegingsruimte ontstaat voor zowel de collectie als voor gastinterventies van jonge ontwerpers en kunstenaars.

Studio Makkink & Bey nodigt per editie drie ontwerpers, kunstenaars of architecten uit om zich te verhouden tot de inhoud en het tentoonstellingsmodel van iedere editie. Nederland bouwt in baksteen presenteert naast de geselecteerde archiefstukken (Something Old) drie werken: een werkplek en bibliotheek voor een van de genodigde kunstenaars (Something New), een tweetal plaatsspecifieke installaties op basis van bruiklenen (Something Borrowed) en een interactief experiment (Something Blue). In deze vierde editie gingen Leon de Bruijne, Gover Flint en Harm Rensink de confrontatie aan met het historische materiaal van Nederland bouwt in baksteen.

Buitenbeentje op de tentoonstelling zijn foto's van het bakstenen wandreliëf dat de Britse beeldhouwer Henry Moore voor Het Bouwcentrum van architect Joost Boks in Rotterdam ontwierp. Dit werk werd na de tweede wereldoorlog gerealiseerd in opdracht van de baksteenindustrie. Vandaar de keuze voor baksteen, een vreemd materiaal voor de normaal gesproken in brons of natuursteen werkende Moore. Noemenswaard is ten slotte de verzameling Anker bouwstenen: bakstenen op speelgoedformaat die vanaf 1895 als alternatief voor houten bouwblokken op de markt kwamen. Dit uitzonderlijke collectiestuk completeert het overzicht van Nederland bouwt in baksteen.

Veel van de foto's die in de tentoonstelling Baksteen te zien zijn, zijn afkomstig uit het archief van de Tentoonstellingsraad. Bijna het complete fotoarchief van de Raad is te bekijken op Flickr Commons. Rond 1920 werd de 'Tentoonstellingsraad voor Bouwkunst en verwante kunsten' opgericht, met als doel tentoonstellingen te organiseren 'ter bevordering van de bloei der kunsten'. Afgevaardigden van verschillende verenigingen op het gebied van bouwkunst, decoratieve-, ambachts- en nijverheidskunsten hadden zitting in de raad.

Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door de BankGiro Loterij. Haar financiële bijdrage vergoot de publieke zichtbaarheid van de collectie van Het Nieuwe Instituut.