Nieuwe archiefinterpretatiesNieuwe archiefinterpretaties

Wat is de oorsprong van het dwangmatige streven om onszelf en de wereld om ons heen vast te leggen, te documenteren en te archiveren? Voor de laatste opdracht in de serie Nieuwe Archiefinterpretaties is Het Nieuwe Instituut uitgegaan van de veronderstelling dat iedereen vandaag de dag een archivaris is geworden [1]. Een meerkeuzevraag interview door Annet Dekker met Marloes de Valk en Aymeric Mansoux.

Zoals Marloes de Valk uitlegt: "Nooit eerder in de geschiedenis zijn we in staat geweest onszelf zo gedetailleerd vast te leggen. Een paar fotoalbums en een doos met oude brieven zijn veranderd in een voortdurende stroom beschrijvingen van onze levens, via een steeds maar verder uitdijende hoeveelheid foto's en boodschappen op de sociale media en onze mobiele apparaten. Uit angst voor een digitale "dark age" houden we daar krampachtig aan vast, terwijl we ze uit iedere poort van onze computer lekken. Hoe zorgen we ervoor dat het object van onze passie niet verloren gaat in de mist der tijden? We maken back-ups en bidden dat de Cloud ons zal beschermen, in de overtuiging dat we - naast het risico van het verlies van onze familiealbums - ook de kans kunnen verliezen om onszelf, onze maatschappij en zelfs het leven zelf beter te begrijpen" (De Valk 2015). [2]

Marloes de Valk en Aymeric Mansoux hebben samen met Dave Griffiths en Amber Griffiths gewerkt aan een pilotproject om een alternatief antwoord op deze vraag te bieden. Daarbij hebben ze voortgebouwd op hun eerdere projecten The SKOR Codex (2012) [3] en _Naked on Pluto _(2010) [4]. The SKOR Codex doet een slimme, maar cynische poging om gegevens voor een ver weg gelegen toekomst te bewaren door foto's en tekst op te slaan op een technologie-onafhankelijke manier, in binaire code, inclusief de manier om ze weer te decoderen, geprint op een van oudsher betrouwbaar gebleken drager: papier. Naked on Pluto (2010), een kritiek op Facebook in de vorm van een satirisch spel, is internationaal tentoongesteld en heeft in 2011 de eerste prestigieuze VIDA Telefonica-prijs gekregen. In plaats van een nieuw archiveringssysteem in het leven te roepen, diepten zij uit het verleden een vrijwel verouderde game-console op om deze obsessieve vorm van archiveren te gebruiken als een manier om sluimerende maar dringende problemen als klimaatverandering te openbaren. In een poging om nieuw leven in archiveringsstrategieën te blazen propageert hun project What Remains een circulaire aanpak van het archiveren, dat kopiëren en hergebruik omvat, en autoriteit ter discussie stelt. Al doende vragen zij zich af welk soort van archivarissen er bestaan in het tijdperk van het vruchtbare archief.

De kunstenaars besloten zich te richten op de obsessie met verzamelen, documenteren, archiveren, verwerken en interpreteren van alles wat door machines kan worden vastgelegd. Digitale data versterken de hamsterdrift van het consumentisme door een technologiesector die staat te trappelen om de noodzakelijke techniek te bieden om een dergelijke digitale vraatzucht te orkestreren en te controleren, en er uiteindelijk winst aan te ontlenen. Hier zijn verborgen kosten aan verbonden: de ecologische impact van de cloud en de miljarden dingen die eraan vastzitten; de nieuwe vormen van arbeidsexploitatie en -organisatie bij de productie van elektronica; het beperken van opleidingen tot het in het leven roepen van legers van onkritische computertechnici; de strijd van de bewaarplaatsen van openbare kennis (zoals bibliotheken) die worden geconfronteerd met de toenemende concurrentie van winst gedreven particuliere alternatieven; en de nieuwe vormen van elitaire ontkenning en escapisme die kunnen worden aangetroffen in allerlei soorten post-humanistische Utopia's die losgekoppeld zijn van de werkelijkheid. Terwijl hij het spel speelt, zoekt de hoofdrolspeler steeds verder en onthult hij de donkere kant van de erfenis van de zogenoemde digitale revolutie, via een speurtocht naar een zeldzaam, onuitgegeven spelprototype dat leidend zal zijn voor zijn reis binnen verschillende subculturen. Deze verhaallijn volgend lost de speler puzzels op met behulp van bibliothecarissen, particuliere verzamelaars, piraten, activisten, academici en onafhankelijke onderzoekers.

What Remains gebruikt de huidige media-archeologische trend als onderwerp en als middel. Het spel is samengesteld uit opgegraven delen en exclusief ontwikkeld voor een populaire 8-bits videogame-console van eind jaren tachtig (het Nintendo Entertainment System en de Nintendo Famicom-consoles), die beschikbaar worden gesteld in fysieke vorm, maar in het publieke domein ook als file kan worden gedownload om op emulatoren te worden ervaren. Naarmate het spel vordert, zal het veranderen in een steeds confronterender beeld van onze wereld. De waarde en het doel van de zogenoemde digitale cultuur worden ter discussie gesteld, evenals de vraag wat er van over zal blijven.

[Omcirkel s.v.p. het antwoord van je keuze en kijk aan het einde hoe vaak je A, B, C of D hebt geantwoord.]

In de geest van het spel neemt het interview de vorm aan van een meerkeuzevraag quiz. Door de vragen te beantwoorden kun je erachter komen wat voor soort archivaris je zelf bent.

Voor deze opdracht hebben wij jullie gevraagd je te richten op de toekomst van het archiveren. In plaats daarvan zijn jullie teruggekeerd naar het verleden en hebben jullie naar oude game-systemen gekeken, met name het Nintendo Entertainment System (NES). Wat heeft ervoor gezorgd dat jullie deze weg insloegen?

A: Gezien de huidige ecologische problemen en het technologische consumentisme wilden we niet nóg een wegwerp-platform introduceren of promoten, maar het beste zien te maken van reeds geproduceerde dingen.

B: Omdat je door naar de dag van gisteren te kijken een helderder beeld krijgt van de dag van morgen.

C: Je moet voorzichtig zijn met nieuwe technologie en haar impact op conservering en distributie. Niet alles hoeft speculatief of instabiel te zijn.

D: Al mijn oude game-cartridges doen het nog steeds; zij zijn de beste en zullen altijd blijven bestaan.

Enerzijds lijken jullie een media-archeologische aanpak te volgen, maar tegelijkertijd voegen jullie een nieuwe laag (of zelfs lagen) aan inhoud toe, waarbij jullie op verschillende manieren voortborduren op de archetypische game-mechanics die doorgaans in vroege videospelletjes worden aangetroffen. Welk belang stellen jullie in het verleden, vooral in het reconstrueren en reconfigureren van bestaande hardware en software, terwijl jullie tegelijkertijd iets nieuws maken?

A: Het onderwerp van het spel gaat over onze passieve houding tegenover de opwarming van de aarde. Dat is de reden dat het belangrijk is zo weinig mogelijk ecologische impact te hebben. Hergebruik, herstel, recycle!

B: Deze apparaten zijn als instrumenten. Ze zijn nu ten dele bevrijd van hun oorspronkelijke mainstream-culturele context, en hebben veel te bieden in termen van expressie en creativiteit. Je houdt toch ook niet op met het maken van nieuwe composities op een gitaar die in de jaren zestig is gebouwd, dus waarom zou je ophouden nieuwe werken te maken op een video-gameconsole uit de jaren tachtig?

C: De inhoud van het spel gaat over de distributie van informatie en over de invloed op de publieke opinie. Om hierover na te kunnen denken was het belangrijk een omgeving te kiezen waarin het delen en circuleren van digitale werken nog springlevend was. We hebben voor de NES gekozen vanwege zijn bloeiende gemeenschappen, en vanwege zijn games die makkelijk kunnen worden gedistribueerd en geëmuleerd op talloze platforms en apparaten.

D: Ik heb alle klassieke spellen al gespeeld; ik kan niet wachten tot er nieuwe releases uitkomen!

Hoe overwin je een gevoel van nostalgie, in plaats van een gerichtheid op de inhoud?

A: Wacht. Welke nostalgie? Dit gaat niet over het herbeleven van fijne herinneringen of over het tot een fetisj maken van een denkbeeldig verleden, het gaat om het tactisch zijn ten aanzien van onze mediumkeuze, zodat we op efficiënte wijze een politiek perspectief kunnen propageren.

B: Deze nostalgie komt allereerst voort uit het verlangen om terug te keren naar een tijd waarin we nog een paar gevolgen van de klimaatverandering hadden kunnen terugdraaien. Maar er zit ook een meer reflectieve kant aan vast, die essentieel is voor de inhoud. We gebruiken nostalgie als een middel om de urgentie van onze situatie te onderstrepen en te begrijpen hoe we op dit punt zijn uitgekomen.

C: Ik ben verbaasd over deze vraag. Gaat het behoud van informatie over nostalgie?

D: Games waren vroeger interessanter. De game-mechanics gingen bijvoorbeeld nog niet schuil achter grote hoeveelheden visuele effecten, indrukwekkende graphics of nodeloze features. Het ging erom samen fysiek in dezelfde ruimte te spelen. Vandaag zijn we afhankelijk van software en moderatoren om onze multiplayer-ervaring te filteren, te mediëren, vorm te geven en te bewaken, en daarom beïnvloedt dit de manier waarop we met elkaar communiceren.

Wat is de verhaallijn van het spel?

A: Het redden van de planeet.

B: Het onvermogen om onszelf te redden.

C: De rol van informatie bij de manier waarop we met milieuproblemen omgaan.

D: De held die tegen kwade machten strijdt die erop uit zijn de aarde te vernietigen.

De meeste andere opdrachten hebben zich gericht op de toekomst, door te speculeren over de betekenis en mogelijkheden van (online) digitaal archiveren. Jullie hanteren een andere aanpak - door na te denken over het op- of ontsluiten en verduisteren van informatie en documenten in de archieven van het verleden, maar ook door de invloed te onderzoeken van de intellectuele en technische infrastructuren waarmee we die kunnen benaderen. Wat is jullie positie ten aanzien van publieke instellingen, en meer in het bijzonder ten aanzien van de vraag hoe archiveringssystemen functioneren (of functioneerden)?

A: De toekomst van het archiveren is niet gelegen in leuke nieuwe gadgets, maar in het slimme en tactische gebruik van bestaande technologie. Het archiveren van informatie kan een van de beste manieren zijn om informatie te verduisteren, maar we kiezen voor het tegenovergestelde: de informatie "levend" te houden en politieke discussies te ontketenen op plaatsen waar die dikwijls afwezig zijn.

B: De analyse en het begrip van de manier waarop informatie in het verleden verduisterd werd is een belangrijke sleutel om een betere kijk te verkrijgen op de manier waarop die verduistering vandaag de dag werkt. Het doel is ervan te leren en vervolgens zulke patronen te kunnen herkennen, om ze uiteindelijk te kunnen ontwrichten.

C: Echt, het komt allemaal neer op kwesties van intellectueel eigendom. Het heeft eenvoudigweg geen zin te speculeren over de toekomst totdat dit feit is doogedrongen. Zoals Jacques Derrida al halverwege de jaren negentig opmerkte, moet de opkomst van elektronische media noodzakelijkerwijs gepaard gaan met juridische en politieke transformaties. Toch is niets daarvan gebeurd, en het huidige onvermogen van archiveringssystemen om werkelijk van nut te zijn hangt samen met de noodzaak om rond dat onvermogen heen te werken om zaken openbaar te maken.

D: Sinds eind jaren negentig hebben online-communities rond retro-gaming "om de wet heen gewerkt" om te kunnen voorzien in het meest veerkrachtige en best gedocumenteerde archief van game-software, en de creatie van talloze non-profit-organisaties bevorderd, en van andere soorten groepen die zich hebben toegelegd op het behoud en het actieve gebruik van zogenoemd verouderde hardware. Als we dat op onze eigen zolder kunnen doen, zonder enige financiële steun, kunnen publieke instellingen dat zeker ook.

De titel What Remains lijkt me vrij cruciaal, zowel in letterlijke - wat blijft er over van informatie, de groene omgeving, of zelfs de planeet aarde - als ook in meer conceptuele zin: wat betekent het als we dingen, kennis of deskundigheid verliezen? Wat zou jullie reactie zijn op dat soort verliezen?

A: Woede en verdriet tegelijkertijd.

B: Niets is voor de eeuwigheid bestemd.

C: We leren al weinig van ons verleden, maar als we er ook geen toegang meer toe hebben, zullen we niet eens de kans meer hebben om te proberen ervan te leren.

D: Maak meer backups.

Hoe zien jullie deze verschillende instellingen (retro-gaming en archiefinstellingen) zich in de nabije toekomst ontwikkelen?

A: Zij zullen zich ontwikkelen tot bondgenoten in de strijd tegen de kwalen van het post-truth tijdperk. Archieven en grassroots-gemeenschappen zouden wel eens het enige tegengif kunnen blijken.

B: De grootste archieven van de nabije toekomst zijn die van Google, Facebook, de NSA, en dat soort partijen. We zijn allemaal aan hun genade overgeleverd.

C: De archieven van de nabije toekomst zullen de poortwachters zijn die informatie bewaren zonder zich al te veel zorgen te maken over de toegang of het levend houden van die informatie; ze zullen heel eenvoudig garanderen dat toekomstige generaties er nog steeds toegang toe zullen hebben.

D: Retro-gaming is geen instelling, en dat is precies de reden dat de gemeenschappen daaromtrent er zo goed in slagen een veilige haven te bieden voor dit specifieke deel van de digitale cultuur, en dat ook in de toekomst zullen blijven doen.

Met betrekking tot het onderzoek dat ze deed voor de vorige opdracht beschreef George Oates hoe "we vandaag de dag, in onze digitale werkzaamheden, bijna in real time kunnen zien hoe mensen samen dingen maken, maar we zijn er nog een behoorlijk eind van verwijderd om dat in een niet-bedrijfsmatig archief vast te leggen". Kijkend naar jullie onderzoek en de resultaten daarvan, lijkt de gemeenschap een van de antwoorden te zijn voor het archiveren van de toekomst. Wat zou jullie advies zijn voor contemporaine archivarissen? Denken jullie dat zij kunnen blijven voortbestaan in hun traditionele vorm van samenstellers of poortwachters van archiefbestanden, en het beheer daarvan?

A: Iedereen kan een poortwachter of een maker van bestanden zijn. Het is mogelijk je eigen infrastructuren op te zetten voor het delen van boeken, bestanden of objecten. We willen geen "datamining" bedrijven voor reclamedoeleinden, het beïnvloeden van beslissingen, het uitsluiten van mensen van verzekeringen of leningen, of het voorspellen of het wel of niet waarschijnlijk is dat je morgen iets blauws aantrekt. Daarom is het niet nodig dat we iedere stap van jou online bijhouden; alles wat we nodig hebben is een manier om onze eigen gemeenschappen te voorzien van de informatie die hen in hun zaak steunt.

B: Enerzijds is er de rol van het op de lange termijn veiligstellen van informatie en van het archiveren voor de toekomst, zonder je al te veel zorgen te maken over de toegang. Anderzijds is er de aanpak van online-gemeenschappen, die de informatie waar zij waarde aan hechten supertoegankelijk en levend houden, zonder al te veel aandacht te besteden aan de levensduur van die informatie. Als de gemeenschap krimpt of momentum verliest, wordt de informatie niet langer bewaard en kan zij makkelijk verdwijnen. Misschien moeten archivarissen beide benaderingen omarmen: eerst het behoud voor de langere termijn, en daarna het vrijelijk delen door data te "lekken" naar gemeenschappen die ermee willen werken, zonder de onmogelijkheid te hoeven overwinnen beide werelden te fuseren, met alle juridische en praktische problemen die daaraan vastzitten.

C: In de geschiedenis van de computercultuur is er nooit sprake geweest van een duidelijke scheiding tussen volledig onafhankelijke gebruikersgemeenschappen en gebruikersgroepen die door bedrijven worden gesponsord. Sommige vormen van exploitatie en manipulatie zijn onvermijdelijk. We zijn bepaalde systemen gaan gebruiken en zijn daar nu afhankelijk van. We hebben de middelen niet om op zo'n grote schaal alternatieven te ontwikkelen, en de prijs die we daarvoor moeten betalen moet nog worden ontdekt.

D: Het is altijd beter te vertrouwen op mensen die jouw passie en enthousiasme delen om zaken in leven te houden, dan op bedrijven die er een heel andere prioriteitenlijst op na houden dan jij.

Wat is dus het eind van het verhaal?

A: Iedereen wordt veganist, de macht van elites verbrokkelt, de surveillance-maatschappij sterft, samen met onze harddisks.

B: Speel het spel gewoon!

C: Je ontdekt een nieuw classificatiesysteem dat door iedereen gebruikt kan worden, "cross-platform" is, gedistribueerd maar toch universeel, zichzelf ververst, fuseert en afwijkende opvattingen consolideert.

D: Je bereikt het kasteel, maar de prinses is al verdwenen.

Als de meeste van je antwoorden A waren, ben je een ecologisch archivaris. Je bent je zeer bewust van het gevaar dat het hedendaagse techno-industriële complex inhoudt voor de planeet, je doet alles wat in je macht ligt om de verdere verwoesting van ecosystemen tegen te houden, evenals de verarming van de bodem, de verzuring van de oceanen en de gevaarlijke opwarming van de aardatmosfeer. Je gebruikt uiteraard altijd zuurvrij papier.

Als de meeste van je antwoorden B waren, ben je een artistieke archivaris. Je productie van volslagen nutteloze, niet-consumeerbare en niet-vermarktbare systemen is vrij in alle betekenissen van het woord, en vanwege deze vrijheid bieden zulke systemen een zorgvuldige en kritische blik op de wereld, ongehinderd door reclame, bruikbaarheid, lobbygroeperingen en bedrijven.

Als je het vaakst C hebt geantwoord, ben je een archivaris die in tweestrijd verkeert. Het is je passie om kennis toegankelijk te maken voor iedereen en om die voor toekomstige generaties te bewaren. Je bent gevangen tussen de wereld van papier en die van silicium, de wereld waar uitgevers heersen over de inhoud, en de wereld waar bedrijven heersen over de infrastructuur en inhoud exploiteren die door niemand wordt beheerst en door iedereen ter beschikking wordt gesteld.

Als je het vaakst D hebt geantwoord, ben je een gaming-archivaris. Je hart overstroomt van vreugde bij het zien van 8-bits-graphics en onhandige maar duurzame cartridges. Je maakt deel uit van een levendige gemeenschap van enthousiastelingen, die zorgdragen voor een erfenis, en een deel van onze cultuur die anders langzaam zou verdwijnen en naar exotische locaties zou worden verscheept als e-afval.

[1] Verschillende atikelen en boeken zijn geschreven in het afgelopen decennium over de opkomst van persoonlijke archieven, bijvoorbeeld: Eric Ketelaar, "Everyone an Archivist", in Managing and Archiving Records in the Digital Era. Changing Professional Orientations, bewerkt door Niklaus Bütikofer, Hans Hofman, en Seamus Ross. (Baden: hier + jetzt, Verlag für Kultur und Geschichte, 2006) en Personal Archives and a New Archival Calling: Readings, Reflections and Ruminations door Richard J. Cox (Sacramento, CA: Litwin Books, 2008).

[2] Het artikel "What remains? The way we save ourselves" door Marloes de Valk, geschreven voor de tentoonstelling_ What Remains, Strategies of Saving and Deleting, die georganiseerd was door ESC Medien Kunst Labor, Graz, Austria, 26 September - 27 November 2015, _(bezocht januari 2017).

[3] The Skor Codex gecreëerd door La Société Anonyme, een kunstenaarscollectief bestaand uit Dušan Barok, Danny van der Kleij, Aymeric Mansoux en Marloes de Valk (bezocht januari 2017).

[4] Naked on Pluto is ontwikkeld door Dave Griffiths, Aymeric Mansoux en Marloes de Valk (bezocht januari 2017).