Terror met Felix Ensslin en Laurent de Sutter Terror met Felix Ensslin en Laurent de Sutter

In deze Reading Room werd gereflecteerd op de mechanismen van de beeldproductie die schuilgaan achter terreur. Welke visuele kwaliteiten en strategieën worden gemobiliseerd in dit spektakel van terreur, strategieën die inmiddels ook even krachtig door staten worden ingezet? Met Felix Ensslin, hoogleraar esthetiek en kunstbemiddeling aan de Academie van Beeldende Kunsten in Stuttgart en Laurent de Sutter, professor rechtsgeleerdheid aan de Vrije Universiteit Brussel. Moderator is Marten Kuijpers (Het Nieuwe Instituut).

Lees het verslag van de lezing van Ensslin of beluister de audio-opname.

Op 5 september 1972 drongen elf leden van de Black September-beweging het Olympisch dorp in München binnen en gijzelden de Israëlische ploeg. Via de media kaapten zij de regie over het wereldevenement. De Olympische Spelen in München werden als platform gebruikt om de Palestijnse zaak onder de aandacht van de hele wereld te brengen. Honderden camera's registreerden hoe Issa, de leider van de operatie, een spektakel orkestreerde om daarmee de Palestijnse zaak onder de aandacht te brengen. Uiteindelijk kwamen elf leden van de Israëlische sportploeg, een Duitse politieman en vijf van de acht gijzelnemers om het leven. Voor velen markeerde München 1972 de geboorte van de moderne terreur, waarin de kracht van het beeld voluit wordt benut door de camera als strijdwapen in te zetten.

Vanuit het gezichtspunt van een politieke esthetiek kan München 1972 worden gezien als een viering van de succesvolle wijze waarop het Duitse volk een naoorlogse heropvoeding heeft verkregen. Een democratische heropvoeding op basis van rationele architectuur, design en pedagogie. De terreuraanslagen, die waren gericht tegen leden van de Olympische delegatie van Israel, worden meestal opgevat als een ontmaskering van deze veronderstellingen. Maar behalve dat deze analyse veelal is gebaseerd op onbegrijpelijke verbanden tussen ideologiekritiek, kritiek op het kapitalisme en terreur als een manier van politiek bedrijven, is deze analyse ook filosofisch ontoereikend, volgens Felix Ensslin. Ensslin ging hier in de Reading Room uitvoerig op in onder verwijzing naar denkers als Guy Debord, Giorgio Agamben en Jacques Lacan en reflecteerde in deze Reading Room op de foto die hét symbool werd van de gijzelingsactie in München als uitgangspunt voor een reflectie op de werking van beelden.

Laurent de Sutter gaf een lezing waarin hij een alternatieve kijk op zelfmoordterroristen presenteerde, zoals ook beschreven in zijn recente boek _Théorie du kamikaze_ (Puf, 2016). De Sutter vraagt zich af of we zelfmoordterrorisme niet beter kunnen benaderen als een poging om de mediawereld te domineren, in plaats van het verband met oorlog, religie en ideologie te benadrukken zoals na de aanslagen in Parijs en Brussel weer gebeurde. In zijn lezing presenteerde hij een kleine geschiedenis van het spektakel van destructie. Hij startte bij de Kamikaze, de Japanse zelfmoordpiloten uit de tweede wereldoorlog die hun naam ontleenden aan een goddelijke wind die in vroegere tijden aanvallen op Japan zou hebben afgeweerd. Dan volgt Sint Petersburg waar in 1881 een aanslag op de tsaar plaatsvond met het nieuw uitgevonden dynamiet door een aanslagpleger die hierbij onbedoeld omkwam. Vervolgens spreekt hij over het ontstaan van het begrip 'the sublime' in Engeland, gebruikt in relatie tot de overweldigende schoonheid van de natuur waartegenover de mens zich nietig voelde en die ook een religieuze component kent. Via de film 2012 van Roland Emmerich waarin Californië verwoest wordt door een tsunami in een stijl die hij 'destruction porn' noemt, komt De Sutter uit bij een schilderij van een Parijse menigte die in 1793 samenkomt om te zien hoe Koning Lodewijk XVI wordt onthoofd. Door de eeuwen heen heeft het spektakel van destructie en terreur altijd een groot publiek getrokken.

Deze avond was onderdeel van de tentoonstelling _Munich 1972. The Design of a Democratic Body_, die tot en met 8 januari 2017 bij Het Nieuwe Instituut te zien is.

Felix Ensslin is hoogleraar esthetiek en kunstbemiddeling aan de Stuttgart State Academy of Art and Design. In 2005 co-cureerde hij de tentoonstelling Regarding Terror: The RAF Exhibition in het KW Institute for Contemporary Art in Berlijn, waarin de perceptie van de Rote Armee Fraktion (RAF) in en door de media centraal stond en de artistieke posities toonde waarin de geschiedenis van RAF direct of indirect werd geadresseerd.

Laurent de Sutter is professor rechtsgeleerdheid aan de Vrije Universiteit Brussel. Hij is de auteur van talrijke boeken over de relatie tussen recht en overtreding, zoals A_ccélération! _(Puf, 2016, dir.), Théorie du kamikaze (Puf, 2016) en '_Quand l'inspecteur s'emmêle' de Blake Edwards _(Yellow Now, 2016). Hij wordt door onder andere _Le Monde en GQ _beschouwd als een van de meest invloedrijke Franse intellectuelen van deze tijd.

De Reading Room is een serie avonden waarbij het gezamenlijk lezen van een onderwerp centraal staat. Het is een plek om de wereld met zijn talloze talen en systemen te duiden en te ontcijferen, ook fenomenen die juist omdat ze alomtegenwoordig zijn aan onze blik ontsnappen. In kleine setting wordt onder leiding van een kunstenaar, onderzoeker of ontwerper gereflecteerd op een concept, tekst, object of beeld. De Reading Room biedt ruimte aan intieme en provocatieve gesprekken. Het is een plek voor creatieve verwarring en soms zelfs frustratie, waarbij de sprekers en het publiek niet op zoek zijn naar het formuleren van oplossingen, maar samen proberen in te zoomen en scherp te stellen. Onderwerpen die eerder in de Reading Room aan de orde kwamen zijn de tentoonstelling, surveillance, migratie, liquiditeit, museum en onveiligheid.