Plastic! The Zip-a-Tone, Letraset, Mecanorma en meerPlastic! The Zip-a-Tone, Letraset, Mecanorma en meer

Gepatenteerd in 1924 voor toepassing in de grafische vormgeving, werd de potentie van het materiaal in de decennia die volgden opgepikt door allerlei kunstvormen, zoals beeldende kunst, film- en animatie, strips en (punk)muziek, in architectuur en vormgeving. Bedrijven als Letraset, Mecanorma en Zip-A-Tone streden met al maar uitdijende assortimenten van lettertypes, patronen, symbolen en kleurige plasticfolies voor een dominante positie op de markt. Gebruikers roemden het bevrijdende karakter van het materiaal: makkelijk verkrijgbaar, eenvoudig toe te passen en de uitstraling drukte de culturele vernieuwing uit waar men naar op zoek was. Tegelijkertijd kun je het bevrijdende karakter van het materiaal ook kritisch benaderen. Want leidde de royale beschikbaarheid van deze instant-producten wellicht tot een nieuwe, genormeerde en dwingende beeld- en ontwerpcultuur?

Frans Hooijkaas, die tussen 1960-1990 werkzaam was bij architectenbureau Van den Broek en Bakema gaat in op het filmische effect van de plasticfolies in de architectuurontwerpen van Van den Broek en Bakema, waarvan de 'Serial Vision' van de illustrator en stedenbouwkundig ontwerper Gordon Cullen de grote inspirator was.

Onderzoeker Mette Peters belicht aan de hand van het ontwerpproces van de filmmakers Jacques Verbeek en Karin Wiertz de rol van de plastic cells in hun filmanimaties. Ooggetuige en insider van de jaren zeventig protestcultuur, ontwerper, kunstenaar en (oud) activist Jeroen de Vries, speculeert over mogelijke relaties tussen instant plastic ontwerpmaterialen en sociaal engagement.

Ellen Smit, conservator van de afdeling Erfgoed, gaat aan de hand van instant belettering en plasticfolies in het archief in op onverwachte verbanden tussen diverse archiefbronnen, waardoor ruimte ontstaat voor nieuwe vragen en speculaties. Kan de fascinatie voor hetzelfde materiaal door verschillende disciplines, bijdragen aan collectieve conceptuele inspiratie en vernieuwing?

Invented from Copies maakt deel uit van een reeks onderzoeken onder de noemer Rethinking the Collection, die zowel de historische als de toekomstige culturele waarden van het archief vanuit verschillende en nieuwe perspectieven exploreert. Invented from Copies onderzoekt een specifieke materialiteit van het archief, de kopieën en reproducties in de collectie archieven. Het Nieuwe Instituut stelt zich daarbij de vraag hoe deze reproductietechnieken zich verhouden tot het ontwerpproces en de ontwerpcultuur. In het gebruikelijke onderzoek naar architectonische reproducties worden deze vooral als materiaaltechnisch vraagstuk behandeld, met alleen aandacht voor techniek en materiaal, of als een kunsthistorisch vraagstuk met uitsluitend aandacht voor wat er wordt verbeeld._ Invented from Copies_ richt zich op het snijvlak van beide aspecten en speculeert daarmee op mogelijke nieuwe betekenissen van de kopie als culturele drager.

Onder de titel _Architectuur Dichterbij_ is in 2019 een zesjarig programma gestart ter verbetering van de zichtbaarheid en toegankelijkheid van de architectuurcollectie, mogelijk gemaakt door een éénmalige investering van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). Naast projecten op het gebied van restauratie, conservering en digitalisering worden ook onderzoeksprojecten geïnitieerd. Architectuur Dichterbij kijkt vanuit mogelijke, nieuwe perspectieven naar de verzameling archieven om op die basis het verzamelbeleid te herformuleren en nieuwe noties aan te reiken met betrekking tot de waardering van historische bronnen.

Het Rijksarchief voor Nederlandse Architectuur en Stedenbouw biedt inzicht in de relatie tussen de Nederlandse samenleving en ontwerpcultuur van de van de afgelopen 130 jaar. In de ruim 4.000.000 tekeningen, schetsen, maquettes, correspondenties, foto's, affiches en knipsels liggen talloze verhalen besloten. Ook verhalen die tot nog toe verborgen zijn gebleven omdat niemand er oog voor heeft gehad. Voor de _Dwars door het Archief_-avonden worden vanuit wisselende thema's uiteenlopende mensen uitgenodigd om nieuwe perspectieven te introduceren.

Toepassing van onder andere wrijfletters van Letraset, lettertype Egyptienne Bold Condensed, op affiche ‘Protesteer mee, voor behoud van woningen en bomen in de Nieuwmarktbuurt’, Amsterdam, ca. 1975. Collectie Het Nieuwe Instituut, Afficheverzameling, AFFV 1067.

De actie- en buurtkrant Het Circus Journaal voert actie voor een speelplein op het Waterlooplein (Amsterdam) en is voor deel gemaakt met wrijfletters, 1979. Collectie Het Nieuwe Instituut, Afficheverzameling, AFFV 1372.

Frans Hooykaas (1939) studeerde na de HTS een aantal jaren aan de Academie van Bouwkunst en werkte van 1961 t/m 1990 bij architectenbureau Van de Broek en Bakema, eerst als tekenaar en later als medewerkend architect, vooral gericht op visualisatie in het ontwerpproces en op publicaties. Ook assisteerde hij vooral prof. Jaap Bakema bij zijn internationale contacten en zijn onderwijswerk, onder andere een viertal jaren als docent-assistent aan de Internationale Sommerakademie für Bildende Kunst in Salzburg. Vanaf 1975 werkte hij tevens als docent en coördinator aan de (nu) Willem de Kooning Academie in Rotterdam, waar hij het gebruik van zelfklevende plasticfolies bij het interieurontwerp introduceerde.

Mette Peters is filmwetenschapper, gespecialiseerd in animatiefilmgeschiedenis en conservering van animatie erfgoed. Zij doet onderzoek naar de creatieve praktijk van animatiefilmers in Nederland tijdens het interbellum aan de Universiteit van Utrecht en is docent aan de animatieopleiding van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht. Peters publiceert regelmatig over Nederlandse animatiefilm en over filmmakers Jacques Verbeek en Karin Wiertz.

Jeroen de Vries is industrieel ontwerper, tentoonstellingsmaker en (oud)-activist. Als vormgever en insider speelde hij een belangrijke rol in de Vietnam-beweging, de studentenprotesten en in de vredesbeweging van de jaren zestig en zeventig. Veel van de projecten waarbij hij betrokken is gaan over de geschiedenis van oorlog en genocide en over actuele vraagstukken als de klimaatcrisis en migratie.

Ellen Smit is architectuurhistoricus en sinds 2001 conservator bij Het Nieuwe Instituut. In 2016 deed zij met een beurs van NWO onderzoek naar de rol en betekenis van structuralistische architectuurtekeningen in het ontwerpproces. Zij is projectleider van het onderzoek Invented from Copies waarin de culturele waarde van de kopie in het ontwerpproces en ontwerpcultuur wordt geëxploreerd.

De inhoud van de avond is mede tot stand gekomen met advies van papierrestaurator Aafke Weller en grafisch ontwerper Ad van der Kouwe. Aafke Weller is werkzaam bij restauratieatelier Hoogduin (Delft) en in die rol betrokken bij Architectuur Dichterbij. Samen met Mette Peters leidt zij sinds 2017 het conserveringsproject 'Materials in Motion' dat zich richt op onderzoek en conservering van een grote collectie animatiefilms in de collectie van Eye. Ad van der Kouwe is grafisch ontwerper en medeoprichter van Manifesta - Idee & Ontwerp.