Het ontwerp van het socialeHet ontwerp van het sociale

In de tentoonstelling _Het ontwerp van het sociale _staan sociaal gedreven, eigenzinnige ideeën over samenleven centraal, zoals die de afgelopen honderd jaar in Nederland in praktijk zijn gebracht. Soms uit idealisme, maar veelal uit pure noodzaak werden alternatieve ontwerpstrategieën ontwikkeld die oog hadden voor specifieke wensen en behoeften en die bovenal streefden naar een gelijkwaardige samenleving gebaseerd op sociale waarden. Wat duidelijk blijkt, is dat het idee over 'het sociale' en wat 'goed' is geen universele norm is, maar telkens opnieuw wordt verkend en een andere gedaante krijgt.

Tijdens deze TNL! In the Works komen drie casussen aan bod. We zullen het hebben over de context van toen, de gekozen ontwerpstrategieën en de betekenis die ze vandaag de dag hebben. Suggesties voor aanvullend materiaal zijn welkom!

met Hetty Berens en Rudy Guedj

De Stichting Werkgemeenschappen Bergeijk begon begin twintigste eeuw als een landbouwkolonie annex weverij die was opgericht vanuit het streven naar een 'andere en betere' samenleving. De broederschapsfederatie transformeerde in die van de textielfabriek De Ploeg en werkte samen met Gerrit Rietveld, Mien Ruys, de 8 en Opbouw en Goed Wonen. In de jaren 1960 werd de Stichting Werkgemeenschappen Bergeijk opgericht die spraakmakende architectuurcongressen organiseerde.

met Marleen Stikker en Simone C. Niquille

De Digitale Stad, een initiatief van De Balie en het computerblad Hack-Tic was de eerste online community in Nederland. DDS hanteerde de metafoor van de stad om de toen voor velen nog onbekende cyberspace inzichtelijk te maken. Iedere gebruiker kon een eigen huis aanmaken, mailen vanuit het postkantoor of chatten in het café. In 2001 ging de website De Digitale Stad offline. Het Amsterdam Museum heeft samen met Waag, de Universiteit van Amsterdam, het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid en de Nationale Coalitie Digitale Duurzaamheid de DDS opgegraven om deze te bewaren als digitaal erfgoed.

met Setareh Noorani en Tabea Nixdorff

Deze casus gaat over de onderbelichte herstories en ontwerpstrategieën van Nederlandse netwerken en bewegingen tijdens de Tweede Feministische Golf (1965-1985). Deze strategieën waren gericht op een (inter)sectionele benadering van feministisch activisme in het ontwerpveld, waarbij het zeer persoonlijke met het politieke werd samengevoegd. In 2021 blijkt de weergave van deze inspanningen nog belangrijker - niet als een tijdelijke heroverweging, maar als een voortzetting van de aanhoudende strijd van degenen die zich identificeren als vrouw, non-binaire, trans en/of queer.

Het basismateriaal van de tentoonstelling komt uit de Rijkscollectie voor Nederlandse Architectuur en Stedenbouw en en wordt mogelijk gemaakt door het project Architectuur Dichterbij. Daarnaast wordt samengewerkt met andere archieven waaronder die uit het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur.

Rudy Guedj (1988, Frankrijk) gebruikt verschillende media - van boek- en tentoonstellingsontwerp tot tekenen, schrijven en installaties - om de associatieve processen te onderzoeken die vaak ten grondslag liggen aan verhalen Naast zijn werk als grafisch ontwerper, publiceert hij ook boeken onder het label Building Fictions, een publicatieproject dat 'bouwen' als methodologie in beschouwing neemt. De intentie is om de kracht van verhalen te benadrukken in ontwerppraktijken die op het snijvlak van kunst, ontwerp, architectuur en literatuur plaatsvinden.

Hetty Berens is architectuurhistoricus en als conservator van Het Nieuwe Instituut en Huis Sonneveld verantwoordelijk voor acquisities en collectieonderzoek. Ze maakt daarnaast tentoonstellingen, publiceert en geeft lezingen. Ze verzorgde de presentatie Simultaan Modernisme in Huis Sonneveld en bereidde een tentoonstelling voor over De Stijl in het Haags Gemeentemuseum, met collectiestukken van Het Nieuwe Instituut.

Het werk van Tabea Nixdorff omvat geschreven werk, het ontwerpen en uitgeven van boeken, voorlees voorstellingen en gezamenlijk leren. Hoewel getraind in typografie, is haar werk vaak een verkenning van de marges - als sociaal verschijnsel en als medium. Het wijst ons op, en geeft een stem aan, gender-gerelateerde absenties en omissies in gevestigde Westerse geschiedenissen. In zowel haar onafhankelijke werk als haar samenwerkingsprojecten spelen onderzoek en archieven een essentiële rol: vergankelijke materiële cultuur vormt de ingang om nieuwe methodes van kennisdeling te verkennen.

Setareh Noorani is een architect, onderzoeker, 'zinester' en deel van het experimentele muziekcollectief Zenevloed. In haar projecten en creatieve betrekkingen past ze verschillende media toe om processen van ontvouwen en belichamen te onderzoeken, waarbij trauma en tijd bevraagt worden en het werk zich altijd in het grijze gebied tussen academisch en artistiek onderzoek beweegt. Haar huidige onderzoek bij Het Nieuwe Instituut is gericht op kwalitatieve en paradigma-verschuivende ideeën omtrent dekolonisatie, feminisme, queer ecologieën, handelingsvermogen dat niet institutioneel is of op auteurschap berust. Als onderdeel van het project Collecting Otherwise en het interinstitutionele project The Critical Visitor, kijkt Noorani naar de implicaties van het collectieve, meer-dan-menselijke lichaam binnen architectuur, en het bijbehorende erfgoed en meerstemmige toekomsten.

Marleen Stikker (1962) is medeoprichter van Waag en 'De Digitale Stad' (1993), het eerste openbare toegangsportaal tot het wereldwijde web in Amsterdam. Ze leidt Waag, een sociale onderneming dat bestaat uit een onderzoeksinstituut voor creatieve technologieën en sociale innovatie, en Waag Products, waar onder andere Fairphone uit geboren is, de eerste eerlijke smartphone ter wereld. Ze is ook lid van de Europese H2020 High-level Expert Group van de SRIA (de strategische onderzoek en innovatie agenda van de EU) over innovatieve Steden (DG Research) en de Nederlandse AcTi academie voor technologie en innovatie.

Simone C. Niquille is een Zwitserse ontwerper en onderzoeker. Met haar onderzoeksproject Technoflesh onderzoekt ze de representatie van identiteit zonder het lichaam. Ze behaalde haar bachelor Graphic Design aan Rhode Island School of Design in Providence in 2010 en studeerde af met een Master in Visual Strategies van het Sandberg Instituut Amsterdam in 2013. Ze is onderdeel van het design research collectief Space Caviar en docent aan de Architectural Association London.

Neem een kijkje achter de schermen van Het Nieuwe Instituut en denk en praat mee over onderzoek, tentoonstellingen en programma's die in voorbereiding zijn.