Building HERitageBuilding HERitage

De in het archief ontdekte biografieën werpen licht op de tot nu toe verborgen rol van vrouwen in architectuur, planning en design.

Conservator Hetty Berens heeft het thema van de avond toegelicht aan de hand van inkijkjes in het acquisitiebeleid van Het Nieuwe Instituut en het streven om de collectie representatiever te maken. Erica Smeets-Klokgieters presenteerde haar promotieonderzoek, dat gaat over de opkomst van de eerste generatie vrouwen die in Nederland een graad in de architectuur behaalden. Daarna volgden presentaties over twee onlangs ontdekte historische biografieën. Marieke Kuipers en Nicholas Clarke hebben de archieven en het werkzame leven van Johanna Eleanor Ferguson (1900-1982) onderzocht, wat resulteerde in de publicatie Common Ground. María Novas Ferradás ontdekte en onderzocht het architectonische werk van Augustine Ernestine Frederika Schreuder-Gratama (1897-1976).

Daarna heeft de kleindochter van Guus Gratama, Elske Schreuder, het archief symbolisch overgedragen aan Het Nieuwe Instituut, waarna twee jonge architecten, Veerle Alkemade en Catherine Koekoek van podcast Respons, op de ontdekkingen reageerden. Hoe kunnen we van de belangrijke bijdragen van deze vakmensen blijven leren en deze opnieuw evalueren? Wat betekent het om zorg te dragen voor een nalatenschap als die eenmaal door een instelling is opgenomen?

Bekijk de opname van het evenement hieronder:

Het verzamelbeleid richt zich op het bewaren van nationale en internationale materiële sporen van de rijke geschiedenis van de Nederlandse architectuur en stedenbouw en van aanverwante gebieden. 97 procent van de Rijkscollectie bestaat echter uit documenten van blanke mannelijke architecten, terwijl slechts 26 van de ongeveer 690 archieven kunnen worden toegeschreven aan vrouwelijke architecten. Dit betekent dat er in de methoden, invalshoeken en logica die in het verleden werden toegepast geen plaats was voor de vele andere actoren die betrokken waren bij de vormgeving van de gebouwde omgeving in Nederland. De nieuwe aanwinsten en onderzoeken staan in het kader van het project Rethinking the Collection en spelen als actuele gevalsanalyses een rol in het project Collecting Otherwise van Het Nieuwe Instituut.

De archieven die zijn gevormd door vrouwen of vrouwencollectieven en die deel (gaan) uitmaken van de Rijkscollectie Architectuur en Stedenbouw zijn die van Margaret Staal-Kropholler, Lotte Stam-Beese, Bé Niegeman-Brand, Elsbeth Bout-van Blerkom, Lida Licht-Lankelma, Lica Hafkamp-Cosijn, Cora Nicolai, Nel Verschuuren, Nathalie de Vries (MVRDV), I.G. Bekker-Kok, Nel Klaasen, Koos Pot-Keegstra, Luzia Hartsuyker-Curjel, Catharina Boeree, Vrouwen Bouwen Wonen, Guus Gratama en Johanna Eleanor Ferguson. Daarnaast is er afzonderlijk materiaal van onder andere Winka Dubbeldam, Mien Ruys, Caroline Bos (UN Studio) en Sabine de Kleijn (Herk & De Kleijn).

Dr. Hetty Berens is architectuurhistoricus en senior-conservator bij Het Nieuwe Instituut. Zij draagt verantwoordelijkheid voor acquisities, collectieonderzoek en Huis Sonneveld, de museumwoning naast het instituut. Zij is verbonden aan het onderzoeksproject Invented from Copies en verricht in het archief van Het Nieuwe Instituut onderzoek naar de introductie, het gebruik en de waardering van de blauwdruk in het architectonische ontwerpproces. Berens is gepromoveerd bij Auke van der Woud van de Vrije Universiteit Amsterdam.

Dr. Erica Smeets-Klokgieters (1958) heeft in de toeristische sector en de horeca gewerkt en richtte in 2008 haar eigen bedrijf op om in deeltijd kunstgeschiedenis te kunnen gaan studeren aan de Universiteit Utrecht. Zij behaalde haar masterdiploma in de Architectuurgeschiedenis en Monumentenzorg in 2016. Haar masterscriptie, over de bijdragen van de eerste vrouwelijke architecten in Nederland, gaf de eerste aanzet tot het onderzoek waarop zij onlangs promoveerde.

De Galicische María Novas Ferradás is als promovendus Architectuurgeschiedenis en -theorie verbonden aan de Universidad de Sevilla. Zij is als docent en gastonderzoeker actief bij het lectoraat Geschiedenis van de Architectuur en Stedenbouw van de TU Delft en als universitair hoofddocent bij de Hogeschool voor de Kunsten in Tilburg. Ze behaalde haar masterdiploma in de Architectuur bij de Universidade da Coruña in Galicië in Spanje. Daarnaast volgde Novas een postdoctorale opleiding in Applied Research in Feminist Studies bij de Universitat Jaume I (UJI) and in Urban Regeneration bij de Universidada de Santiago de Compostela (USC). Novas is publicist en redacteur en verzorgt seminars in de Architectuurgeschiedenis (dissertatie master Geschiedenis) en cursussen onderzoek en kritisch denken bij verschillende universiteiten in Nederland en daarbuiten. Zij is als gastdocent actief geweest in het Verenigd Koninkrijk (University of Sheffield), Argentinië (UBA, UNT), Brazilië (UFBA) en Spanje. Samen met Lidewij Tummers ontwikkelt ze momenteel het project Cherchez la femme!, dat wordt ondersteund door de Collectie Architectuur en Stedenbouw van Het Nieuwe Instituut en gefinancierd via het subsidiefonds voor architectuur van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie NL.

Dr. Lidewij Tummers is bouwkundig ingenieur. Zij werkt zowel in de academische wereld als in de praktijk. In 2000 begon zij in Rotterdam een bureau voor inclusieve en duurzame woningbouw genaamd Tussen Ruimte (Intermediate Space). Sindsdien heeft zij zich gespecialiseerd als technisch adviseur voor particulier gebouwde woningen met een kleine voetafdruk en op het gebied van genderperspectieven in de ruimtelijke ordening. Tummers heeft sinds 2006 les gegeven bij verschillende Europese faculteiten voor Architectuur en Stedenbouw. Daarnaast geeft ze cursussen en workshops over gender en diversiteit op het gebied van wetenschap, technologie en milieu (STEM/MINT). Tummers werkt samen met Collecting Otherwise aan het integreren van de ontdekte archieven en de vrouwelijke versie van het verhaal van het Nederlandse netwerk Vrouwen Bouwen Wonen in de Rijkscollectie voor Nederlandse Architectuur en Stedenbouw. Ze publiceerde samen met María Novas Ferradás de tekst 'Pioneers in Dutch Architecture: The Role of Women in Post-War Housing Innovations in the Netherlands' (2021) op Veredes Arquitectura Divulgacion (VAD).

Veerle Alkemade (1992) en Catherine Koekoek (1996) maken samen de podcast Respons, waarmee ze een plek creëren voor het onderzoeken en bespreekbaar maken van feministische vraagstukken in de architectuur. Veerle Alkemade is alumna Architectuur (TU Delft) en werkt bij het Rijksvastgoedbedrijf. Catherine Koekoek heeft een achtergrond in architectuur (TU Delft) en filosofie (Leiden). Ze is promovenda politieke filosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en is op dit moment gastonderzoeker bij de Universiteit van Brighton (Verenigd Koninkrijk). Veerle en Catherine deden eerder op Archined verslag van de bijeenkomst What Would a Non-Sexist City Be Like? die in 2020 plaatsvond in Het Nieuwe Instituut, als publiek startpunt van het archiveren van het netwerk Vrouwen, Bouwen, Wonen. Ze schreven ook over Nelly en Theo van Doesburg, en reflecteerden op de toekomst van de architectuurpraktijk in het licht van geschiedenissen van activisme voor het project The Persistence of Questioning.