Voortgang van de werkgroepen Archieven Design en Digitale Cultuur
Begin 2020 zijn de voorbereidingen gestart voor het vormen van het netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur. Daartoe zijn een visiegroep en vier werkgroepen opgezet die de fundamenten voor het netwerk en platform moeten leggen. Nederland, designland, ontbeert een gestructureerd netwerk dat toegang verschaft tot de verschillende archieven op het gebied van design en digitale cultuur. Dat geldt voor de archieven die er al zijn maar ook voor de blinde vlekken: wat is er nog niet gearchiveerd of ontsloten?
28 juli 2020
Vincent de Rijk, materiaal-, kleur- en vormstudies voor verschillende projecten waar De Rijk bij betrokken is geweest. Uit het archief van Werkplaats Vincent de Rijk. Vastgelegd voor Speculatief Design Archief, Het Nieuwe Instituut, Rotterdam 2018. Art direction: Studio Veronica Ditting. Fotografie: Tim Elkaïm.
De werkgroepen buigen zich over vier thema’s: methode, netwerk, infrastructuur en programma. Daarnaast is er een visiegroep met een helikopter-perspectief van het project. De programmamanager is ontwerper Brigitte Jansen, die tot voor kort als projectleider en specialist erfgoed en interactieve presentatievormen bij het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid werkte. Voorzitter van de werkgroepen is Floor van Spaendonck, directeur van Bureau Europa in Maastricht, een kennisinstelling, presentatieplatform en netwerkorganisatie op het gebied van architectuur, de ontworpen ruimte en design.
Inventarisatie en de werkgroepen
In 2019 werd Het Nieuwe Instituut door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap gevraagd een inventarisatie1 te maken van belangrijke en bedreigde archieven op het gebied van design en digitale cultuur. De inventarisatie maakte duidelijk dat een lijst ‘belangrijke’ archieven eigenlijk onbegonnen werk is zolang een overkoepelende, breed gedragen visie ontbreekt. Voor die inventarisatie zijn gesprekken gevoerd met experts en belanghebbenden met als resultaat een voorstel voor een genetwerkte structuur die bestaande archieven aan elkaar koppelt en ruimte biedt voor nieuwe initiatieven. Het motto van het voorstel: ‘centraal waar nodig, decentraal waar het kan’.
Ter voorbereiding daarop wordt dit jaar gewerkt aan het opstellen van een programma en een organisatiestructuur. Verschillende representanten van het netwerk zijn gevraagd – mede namens een achterban - actief mee te denken en input te leveren in de werkgroepen.
De afgelopen maanden hebben de werkgroepen verschillende online bijeenkomsten gehad en ze staan nu halverwege het proces van het ontwikkelen van het programma en de organisatiestructuur. In die werkgroepen wordt kennis gedeeld en onderzoek gedaan. Zo zijn er bijvoorbeeld customer journeys gemaakt om inzichtelijk te maken welke partners nodig zijn om de keten, van het opsporen tot het presenteren van erfgoed, te doorlopen. Inmiddels begint er een beeld te ontstaan van de doelen, mogelijkheden en bottlenecks van het netwerk.
Keuzes
De werkgroep ‘methode’ brengt in kaart welke systemen er zijn op het gebied van selectie van archieven, hoe archieven georganiseerd en ontsloten kunnen worden. In deze werkgroep is uitgebreid ter sprake gekomen dat het aanleggen en beschikbaar maken van archieven hoe dan ook impliceert dat er keuzes gemaakt moeten worden. Naast de klassieke manier om het ontsluiten van een archief te koppelen aan een ‘grote’ naam of een reeks van namen (‘de canon’) kun je bij het aanbieden van een archief ook thematisch te werk gaan. Het gaat er dan om de thema’s met zorg te selecteren, anders loop je het risico dat er meer een beeld ontstaat van de tijd waarin het archief wordt ontsloten dan van het archief zelf. Daarvoor zijn verschillende methodes interessant zoals bijvoorbeeld de Actor Network Theory, die naast de maker ook bijvoorbeeld ideeën, stromingen of een maatschappelijk debat als ‘actor’ ziet in het netwerk. Het is een hulpmiddel bij het ordenen en ontsluiten van een archief door het maken van dwarsverbanden zodat een archief kan ‘meegroeien’ met de tijd, en je dus met een brede waaier aan thema’s aan de slag kunt.
Systematiek
De werkgroep ‘infrastructuur’ stelt voor Linked Open Data als systematiek te gebruiken voor het netwerk. Linked Open Data maakt het makkelijker om verbindingen te leggen met andere data door metadata, aanvullende informatie, toe te voegen aan het webadres. Het is de belangrijkste bouwsteen van het semantische web, een community-project van het World Wide Web Consortium (W3C), dat zich toelegt op het maken van nieuwe standaarden om het internet rijker en eenvoudiger te maken. Daarnaast waren thesauri onderwerp van gesprek: welke trefwoorden worden gebruikt om een archief te ontsluiten? Wat voor vocabulaire is nodig de specifieke eigenschappen van design en digitale cultuur te beschrijven?
Organisaties en programmering
De taak van de werkgroep ‘netwerk’ is onder andere het in kaart brengen welke spelers er zijn en wat die verschillende organisaties toevoegen aan het netwerk. De werkgroep inventariseert de kennis die al aanwezig is en hoe die toegankelijk gemaakt kan worden voor de netwerkpartners. Daarnaast wordt onderzocht welke kennis en activiteiten er ontbreken die het netwerk kunnen ondersteunen. Hiervoor wordt ook samengewerkt met DEN, kennisinstituut cultuur & digitalisering en het Netwerk Digitaal Erfgoed (NDE). Het netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur wil het belang van een toekomstig archief voor design en digitale cultuur zichtbaar maken. De werkgroep ‘programma’ werkt aan de verschillende manieren waarop het archief aangeboden kan worden aan het publiek, aan een verscheidenheid aan doelgroepen. Want dat is de gedeelde ambitie van de werkgroepen: op korte termijn kan de gebruiker op diverse niveaus kennisnemen van de volle breedte van de archieven op het gebied van design en digitale cultuur die Nederland rijk is.
Tekst: Sam Nemeth