Ruimtelijk en grafisch ontwerp WorkwearRuimtelijk en grafisch ontwerp Workwear

Het ruimtelijk ontwerp van Workwear is van Cookies, een architectuur- en designbureau met studio’s in Rotterdam en Parijs. De grafische laag is van ontwerper en art director Isabelle Vaverka, die werkt vanuit Amsterdam. Ontwerpers Alice Grégoire, Federico Martelli, Clément Périssé en Antonio Barone van Cookies hebben in samenwerking met Colin Keays en Edward Zammit hun materiaalkeuze en -gebruik afgestemd op de onderwerpen van de tentoonstelling. Voor de vormentaal van de inrichting en voor de typografie hebben de verschillende vormgevers zich ieder op hun eigen manier laten inspireren door kunst- en ontwerpstromingen die een duidelijke band hebben met de thematiek. Het tentoonstellingsontwerp gaat uit van het gegeven dat werkkleding de beschermende laag vormt tussen mens en buitenwereld, tussen lichamen en architectuur. Zwaar lichamelijk werk en beschermende kleren zijn het zichtbaarst op bouwplaatsen. Cookies vertaalt het hout, gips, beton en metaal dat je van zulke omgevingen kent naar de setting van een museumzaal.

Voor het grafisch ontwerp betekende deze keuze van de ruimtelijk ontwerpers voor onbewerkte readymade materialen dat het kleurenpalet wordt bepaald door het mintgroen van gipsplaten en de kleur van onbewerkt multiplex, afgezet met de zilverkleurige details van de metalen tekstbordjes.

Nieuwe Instituut en de curator wilden in geen geval dat Workwear een traditionele modetentoonstelling zou worden, waarbij de presentatie net zo goed uit de etalage van een luxe warenhuis had kunnen komen. De outfits in Workwear hangen dan ook op speciale paspoppen. Die houten mannequins bestaan uit onderdelen die op verschillende manieren kunnen worden gecombineerd om specifieke kledingstukken tot hun recht te laten komen. Het hout wordt zo efficiënt mogelijk gebruikt. Je ziet het maakproces door de hele opstelling terug. De multiplex platen waaruit de losse armen, benen, rompen en hoofden gezaagd zijn worden elders hergebruikt als achtergrond voor gipsplaten informatiepanelen en als scheidingswanden tussen de verschillende secties van de tentoonstelling.

De vormgeving van de paspoppen doet denken aan het constructivisme van Russische kunstenaars die begin twintigste eeuw met geometrische vormen een betere, moderne wereld probeerden te verbeelden. De rijen werkers die de werkkleding showen weerspiegelen de pictogrammen van de Duits-Nederlandse graficus Gerd Arntz, waarmee die in de jaren dertig maatschappelijke, historische en technologische verhoudingen op een heldere manier inzichtelijk maakte voor ‘gewone mensen’.

Isabelle Vaverka heeft de beschrijvende teksten in de presentatie opgemaakt in een geometrische schreefloze letter die doet denken aan fonts die in het Duitsland van de jaren twintig veel werden gebruikt. Doordat alle karakters evenveel ruimte innemen zorgt het lettertype voor een ‘mechanisch’ gevoel. De esthetiek sluit naadloos aan bij die van Arntz’ infographics uit de vorige eeuw, waaruit de paspoppen van Workwear lijken te zijn weggelopen. Net als bij de mannequins zitten er in de belettering meerdere knipogen naar de thema’s van de tentoonstelling. Ook hier is het ontwerp een eigentijdse vertaling van een tijdvak waarin ‘de arbeider’ symbool stond voor een gedroomde gelijkwaardige samenleving. Je ziet er een combinatie in terug van functionaliteit, vakmanschap en een eigenzinnig en zorgvuldig uitgewerkt concept.

De voetstukken en sokkels zijn door Cookies samengesteld uit bouwhekvoeten, de zware blokken beton of kunststof onder de afrastering rond elke construction site. Het resultaat verwijst naar een radicaal tentoonstellingsontwerp van vroeger: de betonnen voeten van de glazen ezels waarmee de Italiaans-Braziliaanse architect Lina Bo Bardi in 1968 een museum voor moderne kunst in São Paulo inrichtte.

De titels van de tentoonstelling en de hoofdstukken in de opstelling zijn opgemaakt in ‘zware’ schreefloze letters die zelf ook haast uit beton gegoten lijken te zijn. Ze weerspiegelen de robuuste materialen, ogenschijnlijk simpele ontwerpen en het belang van goede zichtbaarheid in situaties waar gevaarlijk werk wordt uitgevoerd.

Kijk hier voor een indruk van de research waaruit de ontwerpers hebben geput voor het ruimtelijk ontwerp van Workwear.

Alice Grégoire, Federico Martelli, Clément Périssé en Antonio Barone begonnen hun design- en architectuurbureau Cookies in 2016. Ze zien hun praktijk, in hun eigen woorden, als “een katalysator voor kunst en architectuur: een meerstemmige dialoog tussen onderzoek en productie.” Ze leggen het als volgt uit: “Cookies ontleedt en herformuleert de relatie tussen kunst, presentatie, curatorschap en ruimte door projecten aan te grijpen die vragen om een kritische benadering en multidisciplinaire samenwerking.” Cookies heeft samengewerkt met ontwerpers, kunstinstellingen en media van over de hele wereld. Lees verder op de eigen website van de studio.

Isabelle Vaverka is ontwerper en art director. Voordat zij in 2021 haar eigen designstudio oprichtte, werkte zij voor studios in New York en Amsterdam. Haar werk kenmerkt zich door een conceptuele aanpak en uitgesproken gebruik van typografie, kleur en fotografie. Naast haar werk als ontwerper is zij ook art director en werkt zij regelmatig samen met fotografen en filmmakers. Lees verder op haar website

Nieuwe Instituut organiseerde in 2020/2021 de tentoonstelling Art on Display 1949-69 over het tentoonstellen van kunst en de kunst van het tentoonstellen. In die tentoonstelling was een fragment te zien van Lina Bo Bardi’s ontwerp met een raster van meer dan honderd glazen ezels voor de collectie van het Museu de Arte de São Paulo (MASP). “Met dit tentoonstellingsontwerp wilde Bo Bardi het kunstwerk ontdoen van zijn aura,” schreven we toen. “Ze wilde kunst presenteren als werken die voor iedereen, ook niet-ingewijden, te begrijpen en te ervaren zijn. Deze opstelling nodigt de bezoeker uit om langs de werken te wandelen, als op een plein waar de schilderijen personages zijn, net als de bezoekers zelf.” Lees meer over het project op de oude website