DDW 2024 terugblik: Digital Futures of ArchivingDDW 2024 terugblik: Digital Futures of Archiving

We begonnen de dag met een keynote van Archival Consciousness, een initiatief van Mariana Lanari en Remco van Bladel. Zij deelden hun persoonlijke methoden voor het gebruik van een Knowledge Graph om het Nederlandse designveld meer zichtbaar te maken. Dit werd geillustreerd aan de hand van informatie uit de archieven van NADD-partners die design en digitale cultuur collecties beheren. Lanari en Van Bladel toonden zo de levenscyclus van data, zoals die zijn weg vinden van de archieven naar het NADD en vervolgens naar Wikidata. Hiermee lieten ze het proces zien van het vastleggen, structureren en delen van kennis over makers en hun archieven binnen een breed digitaal netwerk.

In deze sessie werden de deelnemers door Annemartine van Kesteren en de Archiefdokters (Lonneke van Heugten en Ashna Wiegerink) in het Strijp-S gebied rondgeleid, waar ze tijdens de tour aangespoord werden om hun herinnering aan de wereld om hen heen te verliezen. De deelnemers wisten niet meer hoe de wereld om hen heen was gecreëerd en door wie. Door middel van meerdere experimenten tijdens de wandeling werden de deelnemers uitgedaagd om zich een toekomst voor te stellen waarin alle sporen van het werk van ontwerpers zijn verdwenen, of alleen nog bestaan als versnipperde, bijna onvindbare overblijfselen.

Wat zouden we verliezen als we geen toegang hebben tot deze kennis? Zouden we de wereld waarin we leven nog begrijpen? De wandeling leidde de deelnemers naar The New Block, waar de presentatie ‘Archives at Risk:Seeking Shelter' zich onthulde als een tijdcapsule. De installatie wierp een licht op het belang van het bewaren van design en digitale makersarchieven om onze omgeving te begrijpen.

Tijdens deze breakoutsessie presenteerden Sanneke Huisman en Joost Dofferhoff een aantal van de kwesties en vragen die komen kijken bij het archiveren, conserveren en verspreiden van digitale kunst voor aan de hand van hun ervaring bij LI-MA. Sanneke opende met een korte introductie van het soort werk dat LI-MA de afgelopen tien jaar heeft gedaan (een overzicht van deze geschiedenis is hier beschikbaar). Sanneke wees de deelnemers op de online catalogus van LI-MA, die de grootste collectie mediakunst in Nederland bevat en een interessante bron is voor kunstenaars, onderzoekers en studenten. Daarna werden een paar recente projecten aangestipt, namelijk Digital Care en de tentoonstelling 'Reboot', die het zorgvuldige, ‘care-based’ en vaak onderzoekende werk benadrukten dat het behoud van werken vereist.

Vervolgens kregen de deelnemers inzicht in hoe een archief van een internetkunstwerk eruit kan zien. Joost stelde de vraag: wat hebben we nodig om over 10 jaar nog toegang te hebben tot een internetkunstwerk? Samen brainstormden de deelnemers dat dit elementen zou kunnen omvatten als een server, code, een computer, documentatie, relevante datasets... een lijst die nog wel even door zou kunnen gaan, en per werk zou kunnen verschillen. Joost presenteerde vervolgens wat dit precies inhield in het geval van het archiveren van Compressed Forests (2016) van Jan Robert Leegte en Running a Circle Clockwise (2017) van Jeroen Jongeleen. Een onderdeel van het archiveringsproces dat in detail besproken werd, was het afnemen van kunstenaarsinterviews. Gezien de financiering van LI-MA voor de komende subsidieperiode van vier jaar niet is verlengd, voerde de vraag wat er met al dit werk en deze expertise in de toekomst gaat gebeuren – gedurende de hele sessie de ondertoon.

Hay Kranen en Bibi Bodegom hebben tijdens de break-outsessie ‘Mapping Design Networks with Linked Open Data’ het publiek meegenomen in hun werk voor het NADD Wikidata-project. Ze begonnen met een algemene introductie over het project en de geschiedenis van Wikipedia, gevolgd door een vergelijking van Wikipedia met Wikidata. Vervolgens gingen ze praktisch aan de slag: samen met de deelnemers visualiseerden we een kennisgrafiek van hun netwerken. Daarna doken ze dieper in de beschikbare data die ze dankzij het Wikidataproject verzamelden. Samen oefenden ze met het maken van SPARQL-query's (zoektaal om zoekopdrachten uit te voeren in een database) en lieten ze zien hoe de data op Wikidata opnieuw gebruikt kan worden door de deelnemers voor andere toepassingen. Het doel van deze sessie was om te laten zien hoe open data kan helpen om het Nederlandse ontwerpveld inzichtelijk te maken, en hoe het nieuwe mogelijkheden biedt voor hergebruik.

In deze sessie deelden Alice Twemlow en Loma Doom (aka Femke Dekker) inzichten over het gebruik van geluid (‘the sonic’) in relatie tot archieven. Ze beschreven hoe geluid gebruikt kan worden om (delen van) archieven met elkaar te verbinden –mapping– en als een vorm van zintuiglijke ervaring. Alice opende met een inleiding over haar hoogleraarschap aan de Universiteit van Amsterdam en haar onderzoek naar het NAGO-archief (Nederlands Archief van Grafisch Ontwerpers). Toen ze meer te weten kwam over hoe dit archief tot stand kwam en geïnstitutionaliseerd werd, realiseerde ze zich hoe het vervolgens ook een ideologisch apparaat werd. Als historicus wil Twemlow ingrijpen in deze beschrijvingsmechanismen van archieven, en neemt ze deel aan de collectieve inspanningen om de normatieve aannames hierbinnen te ontregelen. Om deze archieven te ontregelen, verkent ze theoretische paden (intersectionele feministische theorie, dekoloniale theorie) om te beginnen met het ‘ontleren’. Dit ontleren kan bijvoorbeeld gedaan worden door archiefmetadata terug te winnen. Als er geen LGBTQIA+ terminologie is in de officiële manier om archieven te beschrijven, dan hebben archivarissen misschien hulp nodig! Bijvoorbeeld door het vocabulaire uit te breiden - zoals te zien is op de Homosaurus - of alternatieve zoekvelden/tools te initiëren zoals de Feminist Search Tool.

Twemlow en Loma Doom doen momenteel samen onderzoek naar het leven en werk van Fre Cohen, een vrouwelijke grafisch ontwerper die aan het begin van de 19e eeuw in Amsterdam werkte. Loma Doom vertelde hoe haar eerste kennismaking met archiefonderzoek verrassend weinig zintuiglijk was. In plaats van te graven naar materiaal en door mappen te bladeren, is het meeste materiaal toegankelijk via zoekbalken en zijn de resultaten zijn vaak gedigitaliseerde werken of bestanden. Terwijl ze het archief van het IISG onderzocht, stuitte ze op het archief van radio de Vrije Keyser en dook ze in het sonische, waarbij ze meer dan 300 uur aan materiaal beluisterde. Tijdens dit onderzoek onderzocht ze de spanning tussen de kunstenaar als activist, de kunstenaar als archivaris en de archivaris als activist. Ze deelde dat we in deze posities een artistieke benadering kunnen toepassen om ons af te vragen: wat wordt er niet gehoord en wat ontbreekt er? En hoe zou dit klinken? De deelnemers werd gevraagd om na te denken over afwezigheden, of stiltes en de geluiden van een archief waar ze mee gewerkt hebben of waarmee ze bekend zijn. Het bracht een gesprek en brainstormsessie op gang over welke archiefgeluiden gehoord kunnen worden, maar alleen behouden blijven als er naar geluisterd wordt.