NADD fotoserie: Entry points to archives
Het afgelopen half jaar bezochten Johannes Schwartz en Bart Lunenburg Allard Pierson, LIMA en het Stedelijk Museum Amsterdam om een aantal archieven bij deze organisaties te onderzoeken en een fotografieserie te ontwikkelen. In grote lijnen was het doel van de serie om een indruk te geven van wat wordt verstaan onder Nederlandse design en digitale cultuur archieven en om een deel van het materiaal zichtbaar te maken dat is ondergebracht bij de partners van het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur.
6 juni 2022
Onze belangrijkste aanspreekpunten op elke locatie waren enkele personen: een conservator, een directeur en een hoofd bibliotheek & archieven. Met hen ervaring als leidraad voor het onderzoek van Johannes en Bart naar het materiaal dat ze uiteindelijk fotografeerden, ondervonden we dat de focus verschoof van de verwachte resultaten naar een reflectie op het proces zelf: hoe doe je archiefonderzoek? Op welke manieren kun je toegang krijgen tot en leren over materiaal dat in archieven wordt bewaard? Welke instrumenten hebben studenten, onderzoekers, kunstenaars en andere geïnteresseerden tot hun beschikking?
We presenteren deze fotoserie daarom als een reflectie op dit proces van het zoeken in archieven. Naast de beelden willen we graag een paar fragmenten delen van de mensen die dit mogelijk hebben gemaakt en een aantal vragen stellen die het proces bij ons heeft opgeroepen voor toekomstige studies en discussies.
Bij ons allereerste archiefbezoek ontving Mathieu Lommen, conservator bij Allard Pierson, ons met een paar blauwe dozen op een karretje in de studiezaal van het instituut aan de Oude Turfmarkt. Deze bevatten een dwarsdoorsnede van het soort dingen dat interessant zou kunnen zijn om te fotograferen en te laten fotograferen -- dat wil zeggen, rekening houdend met de uiteenlopende interesses van fotografen, een netwerk dat archieven vertegenwoordigt en een instelling die er een collectie van bezit. Een detail dat voor een fotograaf visueel interessant is, hoeft niet overeen te komen met de aspiraties van de instelling. In een gesprek stelde Mathieu aan het eind van de bijeenkomst de items vast waarmee Johannes en Bart bij hun volgende bezoek aan de instelling aan de slag zouden gaan.
Tijdens deze bijeenkomst hebben we vooral achterover gezeten en veel van Mathieu geleerd. Verzoeken als 'heb je misschien iets dat een beetje meer lijkt op...' leverden nog een doos of twee op die vanachter een gesloten deur tevoorschijn kwamen. Alleen al de collectie grafische vormgeving en typografie van Allard Pierson beslaat meer dan 40 archieven van ontwerpers. De selectie en regie van de beelden uit deze archieven wordt mede bepaald door de conservatoren die weten wat er in zit en wat waar te vinden is.
Op een van onze vragen over het proces antwoordde Gaby Wijers, directeur van LIMA, dat de vraag leidend is voor de manier waarop je iemand door een archief leidt. Sommigen komen met specifieke vragen over concrete werken of archieven; die worden vaak net zo concreet beantwoord. In andere gevallen kan het team van LIMA aanbieden om vooronderzoek te doen en voorbereidingen te treffen. De voorbereiding houdt in dat relevant materiaal klaarligt om te worden ingezien en dat de onderzoeker wordt geïnformeerd over het onderliggende systeem.
Michiel Nijhoff, hoofd bibliotheek en archief van het Stedelijk Museum Amsterdam, wees op de relevantie van gedigitaliseerd materiaal. Het soort specifieke verzoeken waar Gaby Wijers over sprak, kunnen tegenwoordig worden geformuleerd met een link naar een item in een online catalogus. Inmiddels staat alles uit de bibliotheek- en museumcollectie van het Stedelijk online. In cijfers komt dat momenteel neer op gegevens over 180.000 boeken en 100.000 objecten. Daarnaast zijn ruim 300.000 documenten over tentoonstellingen en aanwinsten uit de periode tot 1980 gedigitaliseerd en direct online te bekijken, via Amsterdam's Stadsarchief of de bibliotheekportal van het Stedelijk Museum.
In het licht van deze digitale gang van zaken in archiefonderzoek, roepen de beelden die Johannes en Bart hebben gemaakt volgens Michiel een bijna nostalgisch karakter op. Inventariskaarten met handgeschreven notities of stempels worden zelden nog gebruikt voor de dagelijkse administratie van het archief of de bibliotheek, en worden daarmee een soort eerbetoon aan het verleden van de achterliggende processen in deze organisaties zelf.
Tijdens deze fotoserie doken we in een aantal archieven die beheerd worden door organisaties die zich met deze taak bezighouden. Enkele vragen waarmee we werden geconfronteerd waren bijvoorbeeld: wat is de rol van een conservator of andere tussenpersoon in archiefonderzoek? En hoe zou deze kunnen veranderen met een gestage verschuiving naar meer en meer digitalisering? Maar we konden ook niet anders dan ons afvragen: hoe kun je archieven benaderen op een manier die hun veelzijdigheid belicht en verkent -- en, daarmee samenhangend: wat zouden de paden naar, en mogelijkheden voor, ontdekking kunnen zijn?
Archieven zijn verre van statisch, en juist die onvoorspelbaarheid is een van de aspecten die archieven zo interessant maken.
_- _
Deze tekst is geschreven door Alexandra Barancová, die werkt aan het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur en samen met Johannes Schwartz en Bart Lunenburg de serie tot stand heeft gebracht_._