Kasten vol kennis, wachtend op publiek Kasten vol kennis, wachtend op publiek

Een van die rijke archieven ligt bij Sundaymorning@ekwc, een internationale artist-in-residence en kenniscentrum voor keramiek gelegen in Oisterwijk. Fotograaf Vanessa Kappler dook het archief van Sundaymorning@ekwc in om delen van het archief te fotograferen. In haar foto's toont Kappler de diversiteit en rijkdom van zowel archief als het hele centrum.

Sundaymorning@ekwc is een van de partners in het NADD. Sinds de oprichting in 1969 heeft het keramisch centrum als missie om het materiaal keramiek verder te ontwikkelen en de toepassing ervan in kunst, design en architectuur te promoten. De unieke faciliteiten in de werkplaats, begeleiding van adviseurs met vooraanstaande technische kennis en de openheid om recepten, processen en innovaties vrij te delen vormen samen een unieke omgeving waarin kunstenaars, designers en architecten worden ontvangen om te experimenteren met klei. Tijdens het vijftigjarig jubileum in 2019 dook projectleider Nico Thöne in hun archief, ter voorbereiding van twee publicaties en een aantal exposities. Het archief bleek minder toegankelijk dan gehoopt. Ze trof rijen mappen in grote archiefkasten: dossiers van oud-residenten, geordend op achternaam, maar zonder enige andere indexering. 'Toen Ranti Tjan (directeur van Sundaymorning@ekwc, red.) en ik het archief in doken, kwamen we allemaal verrassingen tegen, zoals vijftig jaar aan persoonlijke verhalen,' zo vertelt Thöne. Deze schat aan verhalen, van meer dan 1500 kunstenaars die in 50 jaar bij Sundaymorning@ekwc werkzaam zijn geweest, is een van de redenen waarom Thöne zo graag dit archief wil delen. Sleutelmomenten uit hun carrières liggen nog verscholen in enorme archiefkasten, alleen toegankelijk voor hen die precies weten waar ze naar op zoek zijn. Daarnaast benoemt Thöne kennisdeling als een van de belangrijkste speerpunten van het ontsluiten van het archief. Er is in 50 jaar ontzettend veel specialistische kennis opgedaan op het gebied van keramiek, die Sundaymorning@ekwc graag deelt. Maar hoe?

Het ontsluiten van het archief van Sundaymorning@ekwc staat momenteel nog in de kinderschoenen, maar de schat aan inhoud die er ligt is veelbelovend. Ten eerste ligt er in het archief een enorme geschiedenis van en kennis over klei en keramiek; een archief van praktijkkennis wat sinds 1969 is opgebouwd. Daarnaast bevat het archief ook een geschiedenis over Sundaymorning@ekwc, zowel over de organisatie als persoonlijke verhalen over de kunstenaars. Tot slot benoemt Thöne een maatschappelijke bron van informatie in het archief.

'In het archief zie je ook denkwijzen en visies van oud-directeuren of politieke tijdgeesten terug. Dat is interessant als je erop terugblikt.'

Om een inkijkje te geven in dit bijzondere archief van Sundaymorning@ekwc werd fotograaf Vanessa Kappler gevraagd om op eigenzinnige manier het archief vast te leggen. Vanessa Kappler is vierdejaars fotografiestudent aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag. Ze bracht een hele dag door bij het Oisterwijkse centrum om niet alleen het archief zelf goed te leren kennen, maar ook om de sfeer van het gebouw te vangen. De uiteindelijke selectie foto's toont onder andere dia's, fysieke sculpturen, stookprogramma's van de keramiekovens, glazuurrecepten en de precieze uitwerken van dit recept in de vorm van een gouden tegel. 'Voor mij zijn het archief, de residentieplek en het gebouw onlosmakelijk met elkaar verbonden,' vertelt Kappler. 'Daarom wilde ik ook graag al deze facetten terug laten zien in de foto's.'

In haar werk als documentairefotograaf maakt Kappler vaak gebruik van archieven en ervaart diverse mogelijkheden tot verbetering in hun ontsluiting. 'Voor mij zou een archief moeten voelen alsof je naar een vlooienmarkt gaat en iets zeldzaams vindt. Het zou natuurlijk fantastisch zijn als de archieven voor meer mensen toegankelijker zouden zijn: als ze beter georganiseerd waren, zouden ze makkelijker te gebruiken zijn. Ik kan me voorstellen dat sommigen gefrustreerd raken om naar iets specifieks te moeten zoeken, terwijl anderen juist genieten van deze zoektocht. Ikzelf houd ontzettend van onderzoek en het graven door archieven.'

Het NADD heeft als ambitie deze archieven toegankelijker te maken, zodat kennis makkelijker te delen, te vinden en te gebruiken is. Door archieven aan elkaar te linken, kan kennis tussen de verschillende archieven gedeeld worden en kan er nog meer de diepte in gezocht worden. Ook Thöne benadrukt deze wens vanuit het archief van Sundaymorning@ekwc: 'Wij zijn ervan overtuigd dat je kennis moet opbouwen en delen. Niet iedereen hoeft steeds het wiel uit te vinden. In theorie werken wij open source, maar de huidige staat van ons archief bemoeilijkt dit. We gaan ons archief zo inrichten dat kennis delen zo laagdrempelig mogelijk wordt. Stel dat iemand zoekt naar informatie over de kleur rood in keramiek, zien we graag dat zij via ons archief ook kunnen doorklikken naar andere landelijke en internationale archieven en zo kunnen verdwalen in een bron van kennis.'

Om dit te bereiken zal het archief van Sundaymorning@ekwc eerst gedigitaliseerd worden. De eerste stap is genomen: een gepassioneerd team van vrijwilligers scant en ordent de duizenden dia's. Het digitaal openbaar maken gebeurt in een later stadium. Thöne: 'In deze fase vind ik het nog niet belangrijk of wij het archief aantrekkelijk aanbieden. Als ik deze kennis in eerste instantie al digitaal en deelbaar krijg, is de grootste horde al genomen. Ik ben wel al bezig met wie de gebruiker is, anders hebben we straks een heel digitaal archief waar niemand wijs uit komt. Hierbij werk ik ook samen met partners die ons adviseren hoe dit te ontsluiten en dit gebruiksvriendelijk te maken. Door het dwalen kun je ook ergens anders uitkomen.' Kappler sluit zich bij Thöne aan: zij ziet ook waarde in het digitale als ingang voor het fysieke archief, maar niet als vervanger. 'Ik vind het goed dat het archief gedigitaliseerd wordt, maar het kan, of misschien moet, slechts een voorproefje zijn op het daadwerkelijk bezoeken van het archief,' zo vertelt Kappler.

De ontsluiting van het archief van Sundaymorning@ekwc staat nog in de beginfase. Hierin werken zij samen met onder andere DEN, NADD en haar partners. Samenwerkingen zijn belangrijk in dit proces, omdat op deze manier kennis over keramiek gebundeld kan worden tijdens het ontsluiten van het archief. Dat is tweezijdig. Enerzijds wordt het bestaande archief gedigitaliseerd: dia's worden ingescand, correspondentie wordt verwerkt en alles wordt gestructureerd in een overzichtelijke, openbare interface. Anderzijds wordt het archief toekomstbestendig gemaakt. De residenten creëren elke minuut nieuw archief. Thöne werkt momenteel aan beleid om dit op dagelijks niveau te verzamelen, waarbij ze de residenten van het werkcentrum ook betrekt: 'We wakkeren het bewustzijn bij onze huidige residenten aan dat zij ons toekomstige archief zijn. Alles wat zij bij ons achterlaten, zal hieraan worden toegevoegd. Als zij dit op een bepaalde, bewuste manier doen, krijgt het archief in de toekomst nog meer waarde.'