In gesprek met: Robert van RixtelIn gesprek met: Robert van Rixtel

Interview en tekst door Marsha Bruinen

Robert van Rixtel is geen archivaris in traditionele zin: hij heeft geen opleiding in die richting gevolgd en de regeltjes van het vakgebied zijn niet aan hem besteed. Maar geïnteresseerd in de Nederlandse ontwerpcultuur en de mensen die haar groot hebben gemaakt is hij altijd geweest. En vanuit die interesse heeft Robert een bijzonder archief voor Nederlands grafisch ontwerp tot stand gebracht: Roots.

De formule van Roots is eenvoudig, vertelt Robert wanneer ik hem opzoek in zijn woning in Eindhoven. Iemand interviewt een Nederlands grafisch ontwerper van 65+ en fotograaf Aatjan Renders schiet zijn of haar portret. De bijdrage wordt teruggebracht tot 3800 woorden en 35 afbeeldingen, gelayout volgens een vast stramien. Daarna wordt het gedrukt op 5000 vellen. Elk van die vellen wordt gevouwen en gesneden tot één lichtgewicht boekje.

Door die behapbare productiewijze zijn sinds 2005 al 60 portretten van Nederlandse ontwerpers vastgelegd. Levensverhalen zou je ze ook kunnen noemen. Blader door de boekjes en je leest niet alleen over de hoogtepunten uit hun carrière, maar ook over de plek waar ze zijn geboren, de mensen met wie ze hebben gestudeerd en de eye openers die ze hebben gehad. Zulke persoonlijke herinneringen en anekdotes krijg je alleen boven water door je oor te luister te leggen bij de mensen zelf. Daarom portretteert Roots enkel levende ontwerpers, zodat interviewers hun verhalen uit eerste hand kunnen optekenen.

Door de aanpak komen waardevolle dwarsverbanden bovendrijven. Typ je in de zoekbalk op de website van Roots bijvoorbeeld de naam van een bepaalde ontwerper in, dan verschijnen tal van andere portretten waar die naam in wordt genoemd. Vroegere vriendschappen, vergeten samenwerkingsprojecten en onverwachte connecties duiken op die manier op. Samen maken ze het netwerk en de geschiedenis van de Nederlands grafisch ontwerp zichtbaar.

Zo’n twintig jaar geleden zag Robert een belangrijke generatie ontwerpers met pensioen gaan. De mannen waren hem vertrouwd: als net-afgestudeerde ontwerper had hij vanaf 1984 een flinke tijd met ze samengewerkt en opgetrokken. ‘Toen ik ze leerde kennen waren die ontwerpers ongeveer 40 jaar oud, ze bevonden zich op het toppunt van hun carrière. Ik vond het pijnlijk om te zien hoe zij langzaamaan vergeten werden.’ Over sommige van die ontwerpers werden boeken gepubliceerd, maar over velen ook niet. Het zou zijn alsof ze er nooit waren geweest. Dat kon Robert niet over zijn hart krijgen. ‘Ik vind dat 40’ers zorg moeten dragen voor het archief van 65+ers. Je hoopt toch ook dat er later mensen zijn die zich druk maken over jóuw erfgoed?

Hij raakte een gevoelige snaar: de boekjes werden warm ontvangen en kregen ook internationaal aandacht. Minder bekend zijn de bijeenkomsten die bij elk nieuw boekje georganiseerd werden. Toch zijn die even belangrijk, benadrukt Robert. Met veel plezier laat hij foto’s zien van die ‘kleine reünietjes’. Hij wijst naar mensen in het publiek en op het podium: ‘Daar zit Bob Noorda, die de bewegwijzering voor de metro van Sao Paulo en New York heeft ontworpen: een hele grote meneer, maar bijna niemand kende hem meer. En daar zie je Gerard Unger, een van onze belangrijkste letterontwerpers. We hoorden dat hij ziek was en maakten halsoverkop een boekje van hem.’ Enthousiast loodst Robert me door beelden van de informele samenkomsten. ‘Hier zitten bijzondere ontwerpers bij elkaar.’

Bijzonder is de bijeenkomst die werd georganiseerd ter ere van de publicatie over Susanne Heynemann. Terwijl ze bezig waren haar verhaal vast te leggen, kreeg de 95-jarige grafisch ontwerper een hersenbloeding en belandde ze in een Gronings verpleeghuis. Snel trommelde Roots haar familie, vrienden en oud-collega’s op voor een presentatie in de kantine van dat tehuis. Twaalf dagen later overleed ze. Robert blikt tevreden terug op deze bijeenkomst. ‘Zij was totaal vergeten, maar naar aanleiding van ons boekje is haar archief veiliggesteld bij het NAGO, het Nederlands Archief Grafisch Ontwerpers waar hij jarenlang bestuurslid was. Het Graphic Design Museum Breda voegde Susanne toe aan de canon van 100 belangrijke ontwerpers, als eerste vrouw.’

Vrouwen zijn ook in de reeks van Roots ondervertegenwoordigd: zeven op de zestig portretten zijn van een vrouw. Volgens Robert komt dat omdat Roots zich focust op de naoorlogse generatie. ‘In de jaren ‘50 en ‘60 kregen de vrouwelijke ontwerpers weinig platform met hun werk, in tegenstelling tot hun mannelijke collega’s. Een element dat meespeelt is dat tot 1970 vrouwen ontslagen werden bij bedrijven zodra ze trouwden of een kind kregen.’ Robert merkt dat de Nederlandse vrouwelijke ontwerpers pas vanaf de jaren ‘80 meer in beeld komen.

De portretten van Roots weerspiegelen een veranderende tijdgeest. Ook in de eigen organisatie is er veel veranderd. De ooit zo simpele opzet werd over de jaren steeds een tandje complexer. Zo werd de verspreiding van de boekjes via de BNO beëindigd en was het sindsdien aan Robert om een adressenbestand op te bouwen, de boekjes te verspreiden en subsidie aan te vragen om de portokosten te betalen. Die extra taken werden hem op een gegeven moment te veel. Hij had er naast zijn andere werkzaamheden als ontwerper en als medeoprichter van Dutch Design Daily, een site waarop dagelijks wordt gepubliceerd over Nederlandse vormgeving, geen tijd meer voor. Roots gaat wel door, maar enkel nog online op de website www.dutchgraphicroots.nl.

Robert vertelt over een mailtje dat hij een paar weken geleden stuurde naar Rudy VanderLans, oprichter van het toonaangevende Amerikaanse designtijdschrift Emigre. Of hij geïnterviewd zou willen worden voor de reeks? ‘You have no idea how flattered I am by your invite’, schreef Rudy terug: een antwoord dat tekenend is voor het enthousiasme waarmee ontwerpers al jaren op Roberts vraag reageren. ‘Ze weten dat hun verhaal bewaard wordt', zegt Robert. ‘En daar doe je ze een groot plezier mee.’

Wil je op de hoogte blijven van (partner)activiteiten van het NADD? Schrijf je in voor de NADD nieuwbrief.