Kunstenaarsfilm Soengoe Kondre te zien in SurinameKunstenaarsfilm Soengoe Kondre te zien in Suriname

Op 19, 20 en 22 februari 2024 is de film te zien in Klaaskreek, Paramaribo en Pikin Slee. Na afloop van elke screening gaan Peres dos Santos en Van Velsen in gesprek met het aanwezige publiek.

Soengoe Kondre / Verzonken leven neemt bezoekers mee naar het binnenland van Suriname, waar met de voltooiing van de Afobakastuwdam in 1964 een gebied ter grootte van zo’n 1560 km2 onder water kwam te staan. Een ingrijpend gevolg van de aanleg was de grootschalige ontheemding van Marrons. De Ndyuka en Saramaka die op de locatie van het huidige Brokopondostuwmeer woonden, verloren toen zij gedwongen werden te verhuizen niet alleen hun onderdak en bestaanszekerheid, maar ook hun hele manier van samenleven.

Beeldend kunstenaar, onderzoeker en filmmaker Miguel Peres dos Santos houdt zich in al zijn werk bezig met beeldvorming. Hij kijkt bijvoorbeeld kritisch naar de manieren waarop mensen en gebeurtenissen in historische tv-uitzendingen, journaals en documentaires (letterlijk) worden omkaderd en hoe er vanuit aannamen en vooroordelen over hen werd bericht. Op uitnodiging van curator Vincent van Velsen heeft hij speciaal voor de tentoonstelling Soengoe Kondre / Verzonken leven een nieuw kunstwerk gemaakt. De film vormt binnen de reconstructie en verrijking van de geschiedenis van de dam, het stuwmeer en de omwonenden een deconstructie van het beschikbare bewegende beeld.

Peres dos Santos filmde de actuele situatie van het verdronken land, het verzonken leven en het ondergelopen erfgoed tijdens een aantal werkbezoeken op locatie. Hij verzamelde archiefbeelden waaruit blijkt hoe er in de jaren zestig met een Nederlands kijkerspubliek werd gecommuniceerd in de aanloop naar de aanleg van de Afobakastuwdam, tijdens de bouw van de dam en in de onmiddellijke nasleep van de voltooiing. Hij voorziet ze van een alternatieve betekenis door bestaande audio- en videofragmenten anders te monteren, te combineren en af te zetten tegen een hedendaags wereldbeeld. Zo draait Peres dos Santos de blikrichting, en daarmee de oorspronkelijke koloniale gaze, om.

• De eerste screening en nagesprek vinden plaats op maandag 19 februari 2024 om 19.00 uur bij de Stichting Duurzame Ontwikkeling Bigipondo in Klaaskreek
• De tweede filmvertoning wordt op dinsdag 20 februari 2024 om 19.00 uur georganiseerd bij het Nationaal Archief Suriname te Paramaribo
• De derde editie van deze reeks wordt op donderdag 22 februari 2024 om 19.00 uur georganiseerd in samenwerking met het Saamaka Marron Museum in Pikin Slee.

De verdreven gemeenschappen waren grotendeels zelfvoorzienend geweest, met een belangrijke rol voor familiebanden en sterke sociale structuren. De nieuwe dorpen die hen door de regering werden toegewezen stonden in een gebied dat ongeschikt bleek om voedsel te verbouwen. Families werden van elkaar gescheiden en de Marrons hadden niet langer toegang tot de waterwegen waarvan zij traditioneel voor al hun vervoer en transport afhankelijk waren geweest. De overheidscompensatie voor de geleden schade was minimaal. En hoewel zij hadden moeten wijken voor de aanleg van een elektriciteitscentrale, werden de inwoners van de transmigratiedorpen pas in 1996 aangesloten op het elektriciteitsnetwerk; tweeëndertig jaar na de voltooiing van de waterkrachtcentrale.

Er is in de formele geschiedschrijving van de overstroming en transmigratie maar heel beperkt vastgelegd welke invloed die had op hun sociale en economische leefomstandigheden. Het materiaal in de tentoonstelling dat het “officiële” verhaal van de Afobakastuwdam vertelt, laat zien hoe er door de toenmalige Surinaamse overheid en andere instanties betrokken waren bij de totstandkoming van de dam en hoe er in formele stukken over het bouwproject werd gecommuniceerd. Je ziet hier bijvoorbeeld aankondigingen van de aanleg, foto’s en kaarten uit het vooronderzoek naar de meest geschikte bouwlocatie, beelden die de reikwijdte van de verwachte ecologische impact illustreren en documentatie van het stijgende water na de voltooiing van de dam.

Om meer inzicht te krijgen in de impact van de transmigratie hebben de samenstellers gesproken met mensen die deze gedwongen volksverhuizing zelf hebben meegemaakt of van ouders en grootouders overgeleverd hebben gekregen. Curator Vincent van Velsen interviewde mensen uit deze Marrongemeenschappen die de aanleg van de stuwdam, de overstroming en een gedwongen volksverhuizing meemaakten. Hun mondelinge herinneringen en ervaringen vormen een onmisbare, vaak onderbelichte of verzwegen aanvulling op de gefilmde en geschreven geschiedenis. Van Velsen belicht aan de hand van die persoonlijke herinneringen een geschiedenis die hij afzet tegen de ‘officiële’ verhalen die naar voren komen uit de archieffoto’s, ontwerptekeningen, documentaires en andere officiële bewijsstukken die in de tentoonstelling zijn opgenomen.

Met deze tentoonstelling en film willen de samenstellers bijdragen aan de erkenning en waardering van Surinaamse Marrons. Nieuwe Instituut, Vincent van Velsen en Miguel Peres dos Santos zijn ervan overtuigd dat de culturele rijkdom, inventiviteit, overlevingsdrang en levenslust die al honderden jaren ten grondslag liggen aan de cultuur en leefwijzen van deze gemeenschappen hen ook in staat zullen stellen om de huidige uitdagende omstandigheden het hoofd te bieden.

De aanhoudende veerkracht en vindingrijkheid van de Aluku of Boni, Kwinti, Matuariërs of Matawai, Paramakkaners of Paamaka – en in dit verhaal over het verzonken leven in Brokopondo natuurlijk met name de eerdergenoemde Saramakkaners of Samaaka en Aukaners of Ndyuka – is een bron van inspiratie. Juist nu, in tijden waarin menselijk en anders-dan-menselijk leven steeds meer onder druk staan van een kapitalistisch systeem dat mens en natuur uitput, kunnen mensen wereldwijd leren van de manier waarop zij zich door de eeuwen heen hebben verweerd. Wan daka koelee a ta kiï wan wômi. “Eén dag rennen heft nog nooit iemand gedood.” zoals het in een Saramakkaans gezegde wordt gesteld: geef nooit op.

Stichting Duurzame Ontwikkeling Bigipondo
Duurzame Ontwikkeling Bigipondo organiseert – naar eigen zeggen “voor moeder natuur en met het hart op de juiste plek” – onderwijsprojecten, de stichting stimuleert kunst en cultuurparticipatie, ondersteunt de positie van vrouwen en gezinnen en zet zich in voor het behoud van materieel en immaterieel erfgoed in het Surinaamse district Brokopondo.

Nationaal Archief Suriname
Het Nationaal Archief Suriname in Paramaribo wil als geheugen van de natie optreden door de archieven die het in beheer heeft te behouden, te benutten en ter beschikking te stellen aan belangstellenden. Zo wil het onder meer bijdragen aan een sterker historisch bewustzijn en een gedeeld gevoel van nationale identiteit.

Saamaka Marron Museum
Het Saamaka Marron Museum in Pikin Slee aan de Boven-Surinamerivier biedt ruimte aan het verleden, het heden en de toekomst van de bloeiende cultuur van de Saramakkaanse Marrons, die zich aan een leven in slavernij wisten te ontworstelen en vanaf de zeventiende eeuw autonome leefgemeenschappen stichtten in de binnenlanden van Suriname.

De tentoonstelling Soengoe Kondre / Verzonken leven is nog tot en met 2 juni 2024 te zien in het Nieuwe Instituut in Rotterdam.