Een visie op design en digitale cultuur erfgoed
Met het Netwerk Archief Design en Digitale Cultuur werkt een groot aantal spelers uit het veld aan een fundament voor een archiefvoorziening op het gebied van design en digitale cultuur; domeinen waarop Nederland weliswaar een grote reputatie geniet maar die in hun verdere ontwikkeling nog altijd niet kunnen teruggrijpen op een solide en centraal toegankelijk 'geheugen'. Sinds het voorjaar van 2020 werken een visiegroep en vier werkgroepen aan het ontwikkelen van een perspectief op, en een werkwijze voor het beoogde Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur. Op 30 september 2020 werd het visiestuk van het netwerk gepresenteerd.
5 oktober 2020
Het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur stelt zich tot doel een op gebruik (en dus op gebruikers) gerichte, en op samenwerking tussen de partners gebaseerde benadering van het Nederlandse ontwerperfgoed te ontwikkelen, toe te passen en te delen. Daarom werkt het toe naar de ontwikkeling van een portaal dat ongeacht locatie of de daar gehanteerde methoden van beschrijving en ontsluiting toegang biedt tot al het archiefmateriaal dat op het gebied van design en digitale cultuur beschikbaar is.
Het wil dit doen in de overtuiging dat bestaande voorzieningen meer baat hebben bij een verbindende, coördinerende, ondersteunende en op openbaarmaking gerichte structuur dan bij een centrale speler die alle archieven wenst te absorberen. Hiervoor hanteert het netwerk het motto: 'centraal waar nodig; decentraal waar het kan.'
Het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur wil een voortrekkersrol vervullen door mee te werken aan de ontwikkeling van nieuwe gereedschappen, en door thema's te agenderen die de verschillende archieven tot zelfreflectie en mogelijke samenwerking verleiden. De vergaande invloed van digitalisering - op het hedendaagse proces van creatie en gebruik, én bij het behoud, het beheer en de ontsluiting van minder recente bronnen - is een belangrijke premisse voor de inrichting van de werkwijze van het netwerk. Het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur benoemt hierbij drie ambities:
Ambitie: Gebruik Centraal
Gebruik is een fundamentele waarde bij archivering. Het is dan ook van groot belang voor het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur dat het archiefvormers, archiefbeheerders én gebruikers betrekt bij de activering van het Nederlands ontwerperfgoed. Niet alleen door te voorzien in het behoud en het zichtbaar maken van archieven design en digitale cultuur, maar nadrukkelijk ook door het verspreid gecollectioneerd bronmateriaal beter vindbaar te maken. Immers: het maakt in de gedigitaliseerde wereld weinig uit waar archieven bewaard worden; beslissend is of er een eenduidige wijze van ontsluiting wordt geboden die gebruikers - ongeacht de specifieke bewaarlocatie - toegang geeft tot het erfgoed van de sectoren.
Waar het startpunt van de roep om een 'ontwerpgeheugen' uiterst pragmatisch was - namelijk een duurzaam perspectief op het behoud van archieven - constateren we inmiddels een verbreding naar een meer discursief perspectief waarin archieven aanleiding geven voor herinterpretatie en zelfondervraging. Daarbij dient een substantiële rol te zijn weggelegd voor de eindgebruikers. Om dit te bereiken zal het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur in 2021 via diverse publieke activiteiten met de potentiële gebruikers in gesprek gaan. Deze activiteiten zullen tevens laten zien dat het netwerk niet één geaccepteerde visie op het erfgoed in de betrokken sectoren vertegenwoordigt, maar juist verschillende benaderingen naast en over elkaar representeert.
Ambitie: Discursieve Bijdragen
De vernieuwingskracht van onze propositie ligt in het feit dat de bepleite open en veranderbare structuur van het netwerk een aanstekelijk voorbeeld kan vormen voor andere, meer traditioneel georganiseerde archieven. Juist de gedachte dat het netwerk primair een discursieve bijdrage levert door gangbare praktijken, lezingen en representaties binnen de archieven fundamenteel ter discussie te stellen (en te blijven stellen), kan de partners in het netwerk ruimte bieden om op eigen kracht initiatieven te ontplooien die niet van bovenaf worden opgelegd maar wel worden gefaciliteerd.
Ambitie: Toekomstbestendig erfgoed
In plaats van alleen maar geselecteerde individuen te benoemen, lijkt het productiever maatschappelijke thema's te identificeren en die mee te nemen in het verzamelbeleid, voor de koppeling en ontsluiting van archieven, en waar nodig voor de selectie van nieuw te verwerven archiefmateriaal.
Zo'n benadering sluit ook beter aan bij de ontwikkeling die de ontwerpdisciplines recent doormaken. Mocht er eerder nog sprake zijn van een zeker isolement van de ontwerpsector in het grensgebied van de beeldende kunst; inmiddels hebben zich inter- en multidisciplinaire werkwijzen ontwikkeld waarin onderzoeksvragen vooral de maatschappelijke, technologische of morele dilemma's van vandaag betreffen. Door het erfgoed vanuit deze context te bezien, worden de archieven direct een relevante bron voor huidige groepen gebruikers.
Het visiestuk is tot stand gekomen met dank aan Annet Dekker, Chantal Keijsper, Floor van Spaendonck, Guus Beumer, Timo de Rijk en Wayne Modest. Voorzitter: Josien Paulides, programmamanager: Brigitte Jansen, Auteur: Gert Staal.