Collectiekennis 2.0/Fotografie: het leren identificeren van moderne fotografische procedésCollectiekennis 2.0/Fotografie: het leren identificeren van moderne fotografische procedés

Foto's zijn uiterst kwetsbare objecten, omdat ze gevoelig zijn voor omgevingsfactoren als licht, temperatuur en luchtvochtigheid. Behalve het terugdringen van fysiek gebruik door digitalisering is het gebruik van de juiste materialen en het correct verpakken en bewaren van invloed op de levensduur. Over vroege fotografie is al vrij veel bekend, ook binnen het instituut. Het Project Collectiekennis 2.0/Fotografie is daarom juist gericht op kennis over moderne fotografie en moderne fotografische procedés.

In juli van dit jaar hebben twee medewerkers van Het Nieuwe Instituut een meerdaagse workshop gevolgd gericht op het herkennen van moderne fotografische technieken, als onderdeel van Project Collectiekennis 2.0/Fotografie. Opgedane kennis is vervolgens, samen met andere cursisten, in de praktijk gebracht door tijdens de Praktijkdagen foto's uit de collectie van Het Nieuwe Instituut te identificeren.

In voorbereiding op de Praktijkdagen is uit de archieven een selectie van moderne fotografie gemaakt die door de cursisten gebruikt werd. Daarin waren verschillende materialen en procedés vertegenwoordigd, en ook is bij de selectie gekeken naar de verschillende conserveringsvragen waar Het Nieuwe Instituut mee te maken heeft. Hoe bijvoorbeeld om te gaan met foto's die samen met ander materiaal op een paneel gemonteerd zijn, of foto's die sporen van eerdere restauratie vertonen.

Ook interessant, en kenmerkend voor de collectie van Het Nieuwe Instituut, zijn foto's met gebruikssporen, zoals stickers en aantekeningen, die iets vertellen over de context waarin het object door de archiefvormer is gemaakt of verzameld, of hoe het gefunctioneerd heeft in de architectonische praktijk. Dat zijn sporen die je niet wilt 'uitwissen', maar die wel specifieke eisen stelt aan de conservering.

Het belang van het herkennen van de technieken is onder meer dat op basis daarvan de juiste conserveringsmaatregelen genomen kunnen worden. Daarnaast heeft de cursus ook handvatten gegeven bij het monitoren van objecten bij de blootstelling aan licht, bijvoorbeeld als foto's worden opgenomen in tentoonstellingen. Als een foto in bruikleen wordt gegeven wordt er een conditierapport opgesteld en gekeken welke eisen er gesteld moeten worden aan de intensiteit en duur van de belichting, voordat het object uitgeleend kan worden. We weten nu bijvoorbeeld dat een zilverkleurbleekdruk meer LUX-uren aankan dan een kleurdiffusie transferdruk.

Een van de meest verrassende uitkomsten is geweest dat de leeftijd van een object niet per se iets zegt over de kwetsbaarheid ervan. In moderne kleurenfotografie komen procedés voor die van zichzelf al minder stabiel zijn en daardoor sneller kunnen verkleuren of verbleken dan sommige zwart-wit foto's die (veel) ouder zijn.

Behalve dat het waardevol is de techniek te herkennen is het ook van belang er een correcte, of in elk geval eenduidige naam aan toe te kennen. In verschillende instellingen/collecties wordt bijvoorbeeld gebruikt gemaakt van termen die zijn afgeleid van merknamen of er worden verschillende termen voor één techniek gebruikt of andersom. 'Polaroid' bijvoorbeeld is een merknaam en geen techniek. Polaroid produceerde materialen/film met meerdere technieken; de in de volksmond als 'peel-apart film' bekende zilver- of kleurdiffusie transferdrukken, maar ook de /"integral pack/"; de interne kleurdiffusie transferdruk. Twee verschillende technieken onder één noemer scharen werkt verwarrend.

In een van de werkgroepen die onderdeel zijn van het project Collectiekennis 2.0/Fotografie is door vertegenwoordigers van verschillende instellingen een begrippenlijst opgesteld met voorkeursterminologie. Het Nieuwe Instituut neemt deel aan een andere werkgroep binnen het project; daarin wordt in samenwerking met de overige deelnemers op zoek gegaan naar de manier waarop die terminologie het beste geïmplementeerd kan worden in de verschillende collectieregistratiesystemen en werkprocessen.

Architectuur Dichterbij is een zesjarig programma ter verbetering van de zichtbaarheid en toegankelijkheid van de architectuurcollectie, mogelijk gemaakt door een éénmalige investering van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). Onderdeel van het programma is de registratie, digitalisering, conservering en zo nodig restauratie van alle fotoafdrukken uit de archieven. De materiaaltechnische staat van de foto's wordt verder onderzocht, en er wordt gewerkt aan het formuleren van de inhoudelijke criteria voor restauratie. Daarnaast is een project gestart om de auteursrechtelijke status van de foto's in kaart te brengen.

Collectiekennis 2.0 - Fotografie (2020-2023) wordt gecoördineerd door SBMK in samenwerking met UvA en RCE. Zestien instellingen met een fotografische collectie zijn projectpartners. Meer informatie over het project, partners en projectmedewerkers op de website van het SBMK.