Ontwerpplatform
Marieke van den Heuvel
Marieke van den Heuvel was verantwoordelijk voor het ruimtelijk ontwerp van de tentoonstelling Wat is Nederland. 14 deelnames aan de Wereldtentoonstelling (2015).
Wat is Nederland
De tentoonstelling Wat is Nederland bood een overzicht van Nederlandse deelnames aan wereldtentoonstellingen sinds 1910. Toen Stephan Petermann (toen nog werkzaam voor OMA) en Marieke van den Heuvel de vraag kregen om een tentoonstelling te maken over de manier waarop Nederland zich door de jaren heen presenteerde op dit internationale podium, ontstond al snel het idee om de tentoonstelling de vorm van een paviljoen te geven. 'Als een metaforische vertaling van de wereldtentoonstelling,' vertelt Marieke. 'Het was voor ons belangrijk dat het ontwerp het open karakter van een paviljoen zou hebben, zodat de bezoeker de tentoonstelling steeds kan overzien en er naar eigen inzicht doorheen kan gaan. Het moest democratisch en niet directief zijn.'
Van den Heuvel en Petermann vormen getweeën het onderzoek- en ontwerpbureau MANN. 'We werken intensief samen aan opdrachten. Stephan is architectuurhistoricus, maar heeft ook verstand van ontwerpen; ik ben ontwerper en lever ook een bijdrage aan de inhoud. Vorm en inhoud gaan in ons werk samen op, dat is de kracht van ons samenwerking. Tijdens ons onderzoek voor de tentoonstelling zag ik het ontwerp voor de indeling van de wereldtentoonstelling uit 1867 in Parijs. Dat terrein was in ringen verdeeld, waar de deelnemende landen als taartpunten in waren gevoegd. Dat leek me een mooie en geschikte vorm. Je belandt met zo'n historisch overzicht al snel in een lineaire chronologie, dat wilde ik vermijden. Door te kiezen voor een cirkelvormig paviljoen werden bezoekers eerst naar het centrum geleid, om van daaruit hun eigen weg door de tentoonstelling te vinden. Het ontwerp nodigde hen daartoe uit.'
Door het paviljoen in staal uit te voeren kon de constructie licht en transparant blijven. Per deelname aan de wereldtentoonstelling stonden er twee wanden tegenover elkaar. 'Hier ontstond de dialoog die Stephan wilde inzetten om een verhaal over de deelnames te vertellen. Een verhaal dat elementen van bureaucratie en van lyriek kent. Over hoe we ons als land presenteren aan de wereld. Een landenpresentatie bevat altijd een element van trots: kijk hoe groots en bijzonder wij zijn! Die dialoog is door Lu Liang doorgevoerd in het grafisch ontwerp, met de ene wand in positief zwart op wit, en de tegenovergestelde wand in negatief wit op zwart.'
Op de vloer van de grote zaal was de plattegrond van de tentoonstelling schematisch uitgetekend. 'Ik vond het belangrijk om het oppervlakte van de vloer mee te pakken,' legt Marieke uit. 'Ik wilde dat de hele ruimte onderdeel werd van de tentoonstelling.' De tekening op de grond functioneerde als een reuze infographic die bezoekers hielp zich te oriënteren. Het binnenplein was ontworpen als een iets verhoogd podium, met trappen waar bezoekers op konden gaan zitten. Boven dit podium hing een carillon - een verwijzing naar de carillons die in zeven van de veertien paviljoens aanwezig waren - dat van tijd tot tijd door de ruimte klonk. 'Een feestelijke element dat onderdeel was van de verbeelding van de lyriek. De tentoonstelling moest zelf een metafoor zijn.'
In 2015 besteedde Het Nieuwe Instituut naar aanleiding van de 34e Wereldtentoonstelling in Milaan uitgebreid aandacht aan het fenomeen in het programma _Innovation at the World Expo 1851 - now_. De tentoonstelling _Wat is Nederland. 14 deelnames aan de Wereldtentoonstelling _schetste een overzicht van 14 Nederlandse bijdragen aan de Wereldtentoonstellingen sinds 1910. In een bijzondere coalitie werken politici, bedrijfsleven en ontwerpers aan de ontwikkeling van paviljoens en presentaties waarin het zelfbeeld van een land wordt vastgelegd. Wat is Nederland toonde ruim honderd jaar dialoog tussen moderniteit en nationaliteit, economie en cultuur, handelsbelangen en speculatie over de toekomst.