OntwerpplatformOntwerpplatform

Jannetje in 't Veld en Toon Koehorst van Koehorst in 't Veld waren verantwoordelijk voor de samenstelling en inrichting van de tentoonstellingen _HOUT _(2014), GLAS en Atelier Nelly en Theo van Doesburg (2020).

Toon Koehorst en Jannetje in 't Veld werden opgeleid als grafisch ontwerpers. De eerste keer dat ze aan een tentoonstelling meewerkten betrof hun bijdrage het ontwerp van een grafische laag. Maar eind 2013 daagde Guus Beumer (directeur van Het Nieuwe Instituut) hen uit om een tentoonstelling in te richten én samen te stellen. 'We vonden het meteen een hele mooie kans,' zegt Jannetje in 't Veld. 'Het is een belangrijke stap in onze carrière geweest', beaamt Toon Koehorst. In de jaren erna werkten ze mee aan de totstandkoming van vele tentoonstellingen. 'Curator Dan Handel had in het kader van zijn onderzoek naar het materiaal hout een verzameling tekeningen en een aantal objecten bij elkaar gezocht. Daar moest een tentoonstelling van worden gemaakt. Het was in feite een redactionele vraag.' De ontwerpers vatten het onderzoek samen in betekenisvolle clusters zoals het bos als productielandschap, als toevluchtsoord en als vrijplaats.

Voor Koehorst in 't Veld bestaan er grote overeenkomsten tussen het maken van een boek en een tentoonstelling. 'We blijven grafisch ontwerpers, we vertrekken vanuit beeld. Als je de ruimte binnenstapt moet je onmiddellijk denken: wat zie ik? In dit geval was dat hout. Daarin verschilt onze aanpak van die van architecten. Die beginnen bij de constructie van de tentoonstelling, met een uitdrukking in de ruimte en de betekenis daarvan. Wij beginnen met communicatie. Het verschil tussen een boek en een tentoonstelling is dat je in het laatste geval het hout ook wilt voelen, horen, ruiken en ruimtelijk ervaren.' De kracht van het medium zit in de beperking, vinden ze. 'Je kunt een tentoonstelling maar op één plek en één moment in de tijd ervaren. Dat maakt een tentoonstellingsbezoek tot een intense beleving. Daarom moet een tentoonstelling een soort hyperrealiteit zijn. We werken graag met verschillende niveaus. Een bezoeker moet, met een paar uitgesproken objecten en een gebaar in de ruimte, binnen enkele minuten een basisidee van een tentoonstelling krijgen. Maar iemand moet er ook drie kwartier of langer kunnen verblijven en zich steeds verder in een onderwerp verdiepen.'

Objecten spelen voor Koehorst in 't Veld een bepalende rol in een tentoonstelling. Bij GLAS. Voertuig van vooruitgang was de presentatie van de glazen objecten richtinggevend voor de inrichting. 'Glas is een doorzichtig materiaal en daardoor lastig uit te lichten. De oplossing vonden we in de etalage van een drankhandel op de Nieuwe Binnenweg. Daar stonden van die magnumflessen, van opzij aangelicht met een tl-buis, waardoor de contour ervan mooi zichtbaar werd. Wij hebben dat idee overgenomen en een constructie gemaakt met verticale lichtlijnen. Dus helemaal gedacht vanuit een optimale presentatie van de objecten.'

'We ontdekten dat nieuwe ontwikkelingen bij glas in de geschiedenis altijd tot vooruitgang hebben geleid. Bijvoorbeeld als het gaat om hygiëne en het kijken voorbij de reikwijdte van het menselijk oog. Glas heeft voor belangrijke ontwikkelingen in de wetenschap gezorgd.' Alle objecten in de tentoonstelling waren daarom terug te voeren op de glasvormen lens, buis en draad. Als voorbeeld voor het ruimtelijk ontwerp van de tentoonstelling diende het Crystal Palace op de wereldtentoonstelling van 1851 in Londen. Dat bouwprincipe vertaalden de ontwerpers naar het heden door afgedankte elementen uit de kassenbouw te gebruiken.

Veel van de kwaliteiten die aan hout worden toegedicht - natuurlijk, puur - vinden hun oorsprong in de romantische waardering voor het bos. Het even actuele als rijkgeschakeerde verhaal over hout is dan ook onontkoombaar verbonden met het bos. Maar het bos is ook een kunstmatig landschap, een productiemachine onderworpen aan de wetten van de markt. En de huidige experimenten met hout leiden tot verrassende toepassingen, binnen en buiten het domein van design en architectuur. Dit rijke verhaal werd in de tentoonstelling _HOUT_ verteld aan de hand van design, architectuurprojecten en objecten uit (inter)nationale kunstcollecties.

De tentoonstelling _GLAS _liet zien hoe dit eeuwenoude door mensen vervaardigde materiaal nog altijd onlosmakelijk verbonden is met vooruitgang en ontwerpers blijvend uitdaagt tot experiment. In _GLAS _werd zichtbaar hoe de evolutie van glas de basis vormt voor innovaties. Zo leidde de uitvinding van de lens tot de telescoop, die van de buis tot röntgen en van de draad oftewel het huidige glasvezel tot een vrijwel grenzeloze ontwikkeling van het internet.

Atelier Nelly en Theo van Doesburg is onderdeel van Architectuur Dichterbij, een programma voor de restauratie, conservering en digitalisering van de architectuurcollectie van Het Nieuwe Instituut. 'We waren benieuwd of de tentoonstelling als een model voor de werking van een digitaal archief zou kunnen dienen, door nieuwe relaties tussen archiefstukken te leggen, ook uit andere archieven. Veel van die informatie verdwijnt nu als een tentoonstelling voorbij is. Wij pleiten ervoor bij de digitalisering van het archief dergelijke, meer complexere manieren van ontsluiten beter te faciliteren. In die zin is de tentoonstelling vooral ook een dialoog met de Rijkscollectie voor Architectuur en Stedenbouw.'

In de tentoonstelling wordt de blik van de bezoeker gericht op de bepalende rol van Nelly, die na zijn dood het werk van Theo van Doesburg onder de aandacht bracht en hield. 'Toen Theo overleed werd de waarde van zijn erfenis nog niet zo algemeen erkend. Pas in de jaren zeventig was de tijdgeest klaar voor zijn multidisciplinaire manier van werken,' vertelt Koehorst. 'We verzamelden beeldmateriaal, veelal foto's, uit verschillende archieven en ontwikkelden daarmee een soort image-cloud,' vult In 't Veld aan. 'De tentoonstelling werkt als een ruimtelijke beeldenwolk waar de bezoeker doorheen loopt. We hebben daarin een betekenisvolle ordening aangebracht, maar deze zo vormgegeven dat het open aanvoelt.'

In 't Veld en Koehorst zijn grote liefhebbers van archieven geworden. Ze doen graag onverwachte vondsten in uiteenlopende collecties. 'We hebben plezier in het opnieuw schikken van de dingen. Door een object uit het Rijksmuseum naast een object van de Hema te plaatsen doorbreek je hiërarchieën en kun je nieuwe, alternatieve verhalen vertellen.'

Website Koehorst in 't Veld