OntwerpplatformOntwerpplatform

Bart Guldemond was verantwoordelijk voor het ruimtelijk ontwerp van de tentoonstellingen Munich 1972. The Design of a Democratic Body (2016). en Prix de Rome Architectuur 2014.

In 2019 gaf Bart Guldemond een lezing in Centraal Museum Utrecht tijdens een bijeenkomst in het teken van tentoonstellingsontwerp. Dat is uitzonderlijk vertelt hij: 'Er bestaat geen platform voor tentoonstellingsontwerpers.' Dit komt volgens hem omdat deze ontwerpers uit verschillende disciplines komen. 'Het zijn van huis uit grafisch ontwerpers, architecten, stylisten, productontwerpers of beeldend kunstenaars.' Zelf studeerde Guldemond in de jaren tachtig aan de Akademie voor Industriële Vormgeving in Eindhoven, de voorloper van de Design Academy. In die tijd trad daar, na enig rumoer, een nieuwe directeur aan. 'Jan Lucassen was een visionair man. Hij stapte af van strikt gescheiden disciplines en stelde afdelingen samen waarbij de relatie tot de gebruiker centraal staat zoals Mens en Wonen, Mens en Omgeving, Mens en Identiteit.'

In het ruimtelijk ontwerp van een tentoonstelling komt alles samen, benadrukt Guldemond. 'Ik zie mijn rol als een verbindende schakel. Ik leerde tijdens mijn opleiding dat een ontwerper een intermediair is tussen het product, de fabrikant/opdrachtgever en de gebruiker. In het ontwikkelproces van een tentoonstelling kan de ontwerper als een katalysator optreden.' In zijn lezing in het Centraal Museum liet Guldemond aan de hand van drie projecten, waaronder de tentoonstelling Munich 1972, zien welke verschillende functies een ontwerp kan vervullen. 'Bij de ene tentoonstelling zorgt het ontwerp voor een relatie tussen verschillende projecten of objecten, bij de ander verbindt het ontwerp de onsamenhangende inhoud. Bij Munich 1972 vertelt het ontwerp zélf het verhaal van de tentoonstelling.'

Belangrijk element in het verhaal van de Olympische Spelen van 1972 was het onwaarschijnlijke contrast tussen het belang van de Duitsers en dat van Black September. Duitsland wilde de wereld laten zien hoe het zichzelf heruitgevonden had als een modern, vooruitstrevend en vredelievend land. Black September gebruikte het podium van München om de blik te richten op de Palestijnse zaak. Op een moment in de geschiedenis dat de spelen voor het eerst live op televisie zouden worden uitgezonden. 'Het Nieuwe Instituut wilde dit verhaal vertellen en laten zien welke rol het ontwerp hierbij speelde. Na een lange zoektocht kozen we ervoor om de twee posities los van elkaar uit te werken,' vertelt Guldemond. 'Twee gangen van de bovenste verdieping werden heel verschillend vormgegeven, bijna als twee naast elkaar bestaande tentoonstellingen. De rest van de verdieping lieten we leeg. Zo werd het verhaal heel geconcentreerd verteld.'

De Duitse positie is samengevat in het verhaal van de blauwe wereld, legt hij uit. De ontwerpidentiteit van de Spelen werd gedomineerd door een helder lichtblauw. Uit onderzoek was namelijk gebleken dat dit de meest vredelievende kleur was. Uit het lijnenraster waarmee hoofdontwerper Otl Aicher de beroemd geworden pictogrammen van de Spelen ontwikkelde, selecteerde Guldemond fragmenten die hij opblies en als blauwe, ruimtelijke elementen in de tentoonstelling monteerde. Zwartwit beelden van de Nazi-spelen uit 1936 waren, als schaduwen van het verleden, in de uitsparingen te zien. 'Het idee was dat de bezoeker in een blauwe wereld werd ondergedompeld.' Om deze ervaring te versterken bedacht grafisch ontwerper David Bennewith plexiglazen informatiepanelen, die als zweetdruppels in de ruimte zeefden.

De gang gewijd aan de terreuractie van Black September werd grotendeels leeggelaten. Aan het einde ervan was in een afgebakende ruimte een documentairefilm over de gijzeling te zien. De belangrijkste ontwerpingreep bestond uit de vormen die op de kopse kant van de gang waren gemonteerd. Deze refereren aan de balkons van de appartementencomplexen in het Olympische dorp, die op veel van de iconisch geworden gijzelingsbeelden te zien zijn. De sfeer in deze gang, met het donkergrijze beton en de stalen rastervloer, is in groot contrast met de zachte blauwe wereld ernaast.

De Olympische Spelen van 1972 boden gastland West-Duitsland een uitgelezen kans zich aan de wereld te presenteren als een moderne, democratische en cultuurbewuste natie. In de voorbereiding van München 1972 speelden uiteenlopende ontwerpdisciplines een centrale rol. Architectuur, design en landschapsarchitectuur waren geïntegreerd in een totaalontwerp dat openheid en inclusiviteit moest uitstralen. Halverwege de Spelen kantelde dit zorgvuldig geconstrueerde beeld volledig doordat acht leden van de Black September-organisatie het Olympisch Dorp wisten binnen te dringen en de Israëlische ploeg gijzelde. De tentoonstelling _Munich 1972. The Design of a Democratic Body_ vertelt dit controversiële verhaal door de ontwerpstrategieën van de organisatoren tegenover de tactieken te plaatsen die werden aangewend voor de ontregeling ervan.

Om te ontkomen aan de standaard architectuurpresentatie, waarin ontwerpen steevast op panelen worden gepresenteerd, vroeg Het Nieuwe Instituut ontwerpers Bart Guldemond en Matthias Kreutzer (Our Polite Society) om een alternatief. De genomineerden voor de Prix de Rome 2014 kregen de opdracht om een visie te ontwikkelen op het gebied rond de Hoogstraat in Rotterdam. 'Samen met Matthias bedachten we een tentoonstellingsconcept waarin de maquette van de genomineerde steeds centraal stond en de muren zoveel mogelijk vrijgelaten werden,' vertelt Guldemond. 'De uitleg over de ontwerpvisie stond afgedrukt op een A0-poster. Bezoekers konden een exemplaar van een stapel afnemen en meenemen.' Ook bij deze tentoonstelling was het weer de kunst om te reageren op de strakke ordening van de derde verdieping. 'Om de toegang tot de gangen te verzachten monteerden we op de kopse kant houten frames, met daarin grote vellen papier met informatie over de opgave van de Prix de Rome.' Uiteindelijk konden de architecten geen afscheid nemen van hun panelen en flankeerden deze alsnog de maquettes.

_Prix de Rome Architectuur 2014_ presenteerde het werk van de acht genomineerde (landschaps)architecten en stedenbouwkundigen voor de Prix de Rome Architectuur. Zij bogen zich over een fictieve opdracht, gesitueerd in het gebied waar de Hoogstraat en de Binnenrotte in Rotterdam elkaar kruisen.

Aanvankelijk ontwierp Bart Guldemond vooral tentoonstellingen voor niet-museale locaties zoals Fort Asperen en De Grote Kerk in Den Haag. Maar de afgelopen jaren ontwierp hij tentoonstellingen voor Het Nieuwe Instituut, Van Abbemuseum, Design Museum Den Bosch, Centraal Museum en het Stedelijk Museum Amsterdam. Guldemond begon zijn carrière samen met Vincent de Rijk, waarmee hij in Rotterdam een keramiekatelier oprichtte. In 1990 startte hij zijn eigen praktijk in Amsterdam. In zijn werk, van tentoonstelling- en meubelontwerpen tot de mise-en-scéne van modeshows voor Orson & Bodil en SO in Parijs, speelt de ruimtelijke context een bepalende rol. In de loop der jaren ontwikkelde Guldemond ook architectonische projecten zoals het RSVP-huis, een prijswinnend ontwerpconcept voor zelfbouwers, in samenwerking met Joost Grootens. In Ouagadougou (Burkina Faso) bouwde hij met lokale bouwvakkers het Artist House. Van 1996 tot 2006 was Guldemond als ontwerpdocent verbonden aan de Design Academy Eindhoven. Sinds 2006 geeft hij regelmatig gastlessen aan de Academie van Bouwkunst Amsterdam en aan de masteropleiding in Eindhoven.

Website Bart Guldemond