Natuur & Ruimtelijk OntwerpNatuur & Ruimtelijk Ontwerp

De Baarsjes, Amsterdam
VenhoevenCS architecture+urbanism in samenwerking met Copijn Tuin- en Landschapsarchitecten

Sportplaza Mercator is een multifunctioneel (sport)gebouw met groene gevels en daken dat op de kop van het Rembrandtpark in Amsterdam ligt. Het gebouw omvat zwem- en therapiebaden, een feestzaal, fitnessvoorzieningen, een fastfood restaurant met café en kinderopvang, Verder bevat het complex een ligweide met daarin een bestaand buitenbad. Voor de omwonenden was het belangrijk dat de nieuwbouw het uitzicht op het park niet aan zou tasten, en dat de natuur- en recreatiewaarde van het park behouden bleef. Daarom worden de gevels en daken van het gebouw benut om het groen van het park ononderbroken door te trekken. Gevels en daken dienen als een aaneengeschakelde voedingsbodem voor planten, bloemen en struiken - juist ook voor het spontane nestelen van planten.
De ontwerpers vatten 'natuur' op als een ecosysteem dat ook de steden insluit. De stad moeten in hun ogen een habitat voor alle soorten zijn: mensen, planten, bomen, dieren, insecten en alle andere levende organismen. De stedenbouwkundige en planologische scheiding tussen 'rode zonen' (bebouwing) en 'groene zonen' (natuur) is volgens de ontwerpers achterhaald.

Op de daken en aan de gevels zijn ruim 50 verschillende planten- en bloemsoorten geplant. Pollen en zaden uit de omgeving, verspreid door wind en insecten, zorgen voor de nesteling van nieuwe plantensoorten op het gebouw. Gedurende seizoenen maar ook door de jaren heen zal zo een afwisselend beeld ontstaan. Pal naast de drukke Ringweg van Amsterdam filteren de planten tevens het schadelijke fijnstof uit de lucht.

Belemmeringen
De groene gevel was een pilotproject. Het principe van de viltzakken op een metalen onderconstructie was nog niet eerder in Nederland uitgevoerd. Onzekerheid bestond over de aard en omvang van de risico's. De betrokken partijen twijfelden of de 'Wonderwall' daadwerkelijk zou begroeien. Onbekend was ook welke planten in het Nederlandse klimaat op welke gevel het beste zouden groeien. Met name de investeerders wilden zekerheid over het functioneren van de 'Wonderwall'.

Omgang met belemmeringen
In Parijs werd op hetzelfde moment een vergelijkbare gevel bij het Musée du Quai Branly aangelegd. Er werden excursies georganiseerd om dat project te bekijken en te spreken met de daar betrokken partijen. Zo ontstond bij de projectpartners - opdrachtgever, aannemer en overige partijen - de overtuiging dat de gevel ook in Nederland gerealiseerd kon worden. De landschapsarchitect maakte, in relatie tot de zonuren, een plan voor de beplanting van elke afzonderlijke gevel. Copijn Boomspecialisten nam het onderhoud en eventuele vervanging van planten voor haar rekening; hier werden zorgen over de continuïteit van de groene gevel weggenomen.

Leermomenten
Er is veel technische en biologische kennis opgedaan over hoe natuur en gebouw een eenheid kunnen vormen. Een deel van die kennis werd niet verwerkt in Sportplaza Mercator maar is beschikbaar voor volgende projecten. In deze projecten wordt onderzocht hoe de natuur - met de jaargetijden en overdag en 's nachts - doormiddel van patio's en daktuinen ook in het gebouw ervaarbaar kan worden.

Succesfactoren
Gaandeweg wordt het gebouw een habitat voor vele inheemse soorten. Zo zijn er konijnenholen op het dak gevonden en groeien op sommige plaatsen hele bomen uit de gevel, die er oorspronkelijk niet zijn geplant. Het gebouw dient als voorbeeldproject voor veel andere gebouwen met een vergelijkbare groene gevel of dak. De groene gevels van het Mercatorbad konden gerealiseerd worden, omdat partijen op eigen initiatief en risico de technische ontwikkeling van de gevel opgepakt hebben.

• Looptijd: 2001 - 2006
• Grootte: ±1500 m²
• Schaalniveau: gebouw
• Status: uitgevoerd
• Opdrachtgever: Sportfondsen Nederland | Gemeente Amsterdam
• Stakeholders: Buurtbewoners | Bouwbedrijf Van Wijnen | Jan van Breemen instituut | KFC
• Gebruikers: Inwoners Amsterdam (west) + Jan van Breemen instituut (therapiebad) + Inheemse dieren en planten