Thursday Night met Johan Simons
19 mei 2016 20:00 - 22:00
Het gesprek tussen Wilfried de Jong en regisseur Johan Simons vond plaats in het kader van de Operadagen Rotterdam, het festival voor hedendaags muziektheater. In Het Nieuwe Instituut stond het decor opgesteld dat de Chinese kunstenaar Ai Weiwei ontwierp voor de multimediale opera As Big as the Sky van componist en regisseur Arnoud Noordegraaf. De Jong ondervroeg Simons over zijn werk, de vele opdrachten die hij recent op zich heeft genomen en zijn favoriete decors.
Eerder die dag was het advies van de Raad voor Cultuur bekend geworden voor de Basis Infrastructuur 2017-2020. Niet alleen Het Nieuwe Instituut moest slikken. Theater Rotterdam, het nieuwe collectief dat voortkomt uit een fusie van het Ro Theater, de Rotterdamse Schouwburg en Productiehuis Rotterdam krijgt een miljoen minder dan gevraagd. De Raad heeft kritiek op de uitwerking van de plannen. Een getalenteerde groep makers, maar wat gaan ze doen? Simons, die betrokken is bij de fusie en werkt aan een internationaal platform met NTGent en Schauspielhaus Bochum, reageert laconiek. Toen hij in 1985 met Hollandia begon was er ook geen vertrouwen: 'De politiek heeft altijd achter mij aan gehobbeld.' Het heeft hem er nooit van weerhouden zijn plannen uit te voeren, en regelmatig met groot succes. In het buitenland kreeg hij altijd meer erkenning voor zijn werk. Hij roemt de waardering - zowel inhoudelijk als financieel - die de kunst in Duitsland ontvangt. Niet dat het toneel dat beter is, benadrukt hij, maar de omstandigheden wel.
Simons geeft toe dat het lastig is om te zien wat het verbindende element wordt in Theater Rotterdam. De groep makers bestaat uit een zeer gevarieerd gezelschap van verschillende generaties. Maar hij verwacht dat de eenheid zal voortkomen uit de uitwisseling. Dat vertrouwen eist hij op:
'Door alle regels en wetten waar je aan moet voldoen om geld te krijgen, dreigt het theater een verloren kindje te worden. Het is al dood voor het geboren is. Je moet kunnen provoceren en experimenteren om tot nieuwe verrassende dingen te komen.'
De Jong vraagt Simons waarom hij met zijn bijna zeventig jaar al die opdrachten aanneemt: met Bochum, Theater Rotterdam, een samenwerking met Gent, de regie van een voorstelling bij Toneelschool Maastricht. 'Als je van de Zuid-Hollandse eilanden komt dan drukt de dood op je schouders', antwoordt Simons. 'Ik had een half jaar geen regie, toen belde Toneelschool Maastricht. Ach, ik ben ook pas laat begonnen met regisseren. Ik heb nog steeds het gevoel dat ik iets te bieden heb, ik ben nog steeds nieuwsgierig. Tijdens het regisseren ervaar ik een intense betrokkenheid. Theater maken is sisyfusarbeid, je rolt telkens met veel moeite een zware steen de berg op, die rolt vervolgens weer naar beneden en dan begin je opnieuw. En de erkenning is nooit genoeg, daar ben ik redelijk zielig in.'
Het gesprek gaat verder over locatietheater en de rol van decors. Op het scherm in de zaal werden beelden getoond van de voorstelling Accatone, een bewerking van de film van Pier Paolo Pasolini, door NTGent. Deze werd tijdens de Ruhrtriennale 2015 gespeeld in een enorme industriële hal, die volgens Simons als een overdekt landschap werkte. Door de open uiteinden van de hal was ook het landschap buiten te zien. Als je op locatie speelt dan dringt de buitenwereld altijd binnen. Acteurs moeten bijvoorbeeld leren omgaan met geluiden van buiten. Het vraagt om een enorme concentratie en kracht, aldus Simons, hij herkent die onverstoorbaarheid bij de acteurs waarmee hij bij Hollandia heeft gewerkt. Het voordeel van op locatie werken is ook dat er geen strak onderscheid is tussen toneel en publiek, zoals in het theater.
De hal is tweehonderd meter lang. 'Wat doet die lengte met acteurs en toeschouwers?', vraagt De Jong. 'In de verte verdwijnen de acteurs, het publiek kan ze bijna niet meer zien. Dat is het gevecht dat we aangaan. De mens laten zien als een cel, als iets nietigs. Dat is het gevoel dat ik krijg bij het werk van Pasolini. De barbaren komen aan in Italië en trekken naar het noorden. Onderweg sluit het sub-proletariaat zich aan bij de barbaren - nu de vluchtelingen - om in Noord-Europa hun geld op te eisen. Het is een poging om politiek theater te maken. De terugkeer van het proletariaat baart me zorgen.' Simons denkt overigens niet dat je nog alles kunt maken in het theater: 'de een zijn vrijheid is niet meer de vrijheid van de ander.'
Een volgend beeld is van de voorstelling Bitterzoet, een stuk van Dennis Potter dat Simons met Hollandia maakte. Het decor van Leo de Nijs en Patrick Pruvoost bestaat uit een serie vitrages die in de ruimte hangen en door wind en regenmachines in beweging worden gebracht. De storm die zo werd opgewekt bereikte de eerste rijen van het publiek. Een voorbeeld van een dramaturgisch decor, volgens Simons. Architecturale decors bestaan uit ruimtes waar acteurs zich op hun gemak voelen, maar die weinig toevoegen aan de inhoud van het stuk. 'Goed gepoetst', noemt Simons ze. Hij geeft de voorkeur aan decors die de acteurs in een bepaalde, liefst wat ongemakkelijke, positie dwingen. Daarmee beïnvloeden ze het verhaal. Het decor voor Platform, naar het boek van Houellebecq, stortte aan het begin van de voorstelling met veel geweld naar beneden. De acteurs moesten hun kleding uit de puinhopen vissen. Een ander favoriet decor van Simons is dat van Muriel Gerstner voor De Kersentuin bij NTGent, een heel smal decor waarin de acteurs gedwongen zijn tot een 'Egyptisch spel', zoals Simons het noemt.
Aan het einde van de avond schoof theatermaker Bianca van der Schoot aan, met ingang van seizoen 2016-2017 is zij artistiek leider van het Ro Theater. Johan Simons over het werk dat ze samen met Suzan Boogaerdt maakte: 'Het is smerig en vals, ik werd er op een goede manier boos van. Er moet veel meer toneel gemaakt worden waar je niets mee kunt.' Volgens Van der Schoot hebben Simons en zij gemeen dat het bij toneel niet om de 'shine' gaat: het mag verontrustend zijn, rafelig, onaf. De maskers die acteurs vaak in hun stukken dragen, zijn een reactie op de terreur van transparantie die er tegenwoordig heerst. 'Alles moet zo eerlijk en puur mogelijk zijn, alsof er dan pas echt contact mogelijk is.'
Als laatste gaat het over 'het probleem van de grote zaal'. Die gevuld te krijgen is niet langer vanzelfsprekend. Maar ondanks dat hij er nogal wat op aan te merken heeft, merkt Simons op: 'Wat fantastisch is in de grote zaal is de intensiviteit van een stil moment, dan voel je de aandacht van het publiek.'
Johan Simons
Theater- en operaregisseur Johan Simons gaat vanaf 2017 aan de slag bij Theater Rotterdam en is momenteel artistiek leider van NTGent en van de Ruhr Triënnale 2015-2017. Tot voor kort was hij intendant bij de Münchner Kammerspiele. Simons is opgeleid aan de Rotterdamse dansacademie en de Toneelacademie Maastricht. In 1985 richtte hij samen met musicus Paul Koek de groep Hollandia op. Met dit gezelschap speelde hij boerendrama's als Gust (1987) en klassiekers als De Perzen (1994) op locaties als een tuinderskas, een visafslag en een autosloperij. De internationale tournee van De val van de Goden in 2001 betekende zijn internationale doorbraak. Hij regisseerde theaterstukken en opera's in Salzburg, Avignon en Parijs. In 2014 ontving hij de Prins Bernhard Cultuurfonds Prijs voor zijn grote verdiensten voor de theaterkunst in binnen- en buitenland.
Wilfried de Jong
Wilfried de Jong is theater- en televisiemaker en schrijver. Hij maakte verschillende tv-programma's, zoals Sportpaleis de Jong, Holland Sport en 24 uur met... Ook schreef hij een aantal boeken en columns in NRC Handelsblad. In 2011 ontving hij Johan Simons als gast in een veelgeprezen aflevering van Zomergasten.
Het gesprek tussen Wilfried de Jong en regisseur Johan Simons vond plaats in het kader van de Operadagen Rotterdam, het festival voor hedendaags muziektheater. In Het Nieuwe Instituut stond het decor opgesteld dat de Chinese kunstenaar Ai Weiwei ontwierp voor de multimediale opera As Big as the Sky van componist en regisseur Arnoud Noordegraaf. De Jong ondervroeg Simons over zijn werk, de vele opdrachten die hij recent op zich heeft genomen en zijn favoriete decors.
Tags:
Thursday Night Live