Redesigning the DesignerRedesigning the Designer

In het licht van de grote veranderingen en uitdagingen van het moment, richten deelnemers aan het congres Redesigning the Designer zich in eerste instantie op het 'herontwerpen van de ontwerper'. Tegelijkertijd worden verschillende voorbeelden van de meer-dan-menselijke kennis waarmee binnen Neuhaus werd geëxperimenteerd, benut als startpunt voor een nieuw te ontwikkelen netwerk.

Het ontbreekt in het veld geenszins aan een gedeeld gevoel van urgentie: de 'uitputting op planetaire schaal' wordt in verschillende disciplines erkend. Het is duidelijk dat er iets moet veranderen aan bestaande manieren van ontwerpen, produceren en consumeren. Er ligt een maatschappelijke opgave in het zoeken naar alternatieven voor een werkwijze die, in weerwil van een toenemend kritisch bewustzijn, nog sterk is geworteld in een normerende en veelal eurocentrische standaard.

Het bedrijfsleven lijkt tegelijkertijd steeds sterker in te zetten op meervoudige economische- en met name ecologische crises als aanjager voor innovatie. In die benadering schuilt het risico dat de destructieve mechanismen van de afgelopen decennia worden voortgezet zonder de vereiste, meer fundamentele koersverlegging.

In de kunsten en de geesteswetenschappen daarentegen wordt de noodzaak van een discipline-overstijgende uitwisseling ten behoeve van de vereiste veranderingen meer expliciet ingezien. Hoewel beide domeinen een gemarginaliseerde maatschappelijke positie hebben ten opzichte van de exacte kennisgebieden, ontstaat juist in de humaniora en het creatieve domein een hybride tussen een kritische theorie en een generatieve praktijk, waarmee de beoogde transitie alsnog kan worden benaderd.

Zowel van overheidswege als vanuit het ontwerpdomein zelf is er de afgelopen tijd een geleidelijke vermaatschappelijking van design en designonderwijs opgetreden. De verschillende ontwerpdisciplines zijn meer en meer gericht op onderzoek en er is expliciet sprake van een interne heroriëntatie van wat als de 'creatieve industrie' wordt omschreven.

De impact van de ontwerpsector op maatschappelijke ontwikkelingen inclusief de vereiste opdrachtgevers en de inbedding van sociaal-culturele kwesties in curricula moeten nog worden gewaarborgd. Tegelijkertijd is er - op enkele gemeentes na - van sturend publiek opdrachtgeverschap slechts weinig sprake. Eerder wordt er samengewerkt in publiek-private consortia en binnen de context van de inmiddels klassieke innovatievragen uit de industriële sectoren.

De actualiteit van het ontwerpveld wordt bovendien gekenmerkt door complicaties, veelal als gevolg van tegenstrijdige verwachtingen van een overheid ten opzichte van een markt en van de gebruiker ten opzichte van een opdrachtgever. Een van de consequenties is een groeiende stammenstrijd over over de rol en positie van design en worden de verschillen in benadering nog nauwelijks geslecht.

Het spreekt voor zich dat het ontwerpveld, de samenleving en het onderwijs op verschillende tempi opereren. Ontwikkelingen binnen het ontwerponderwijs zijn onontkoombaar verbonden aan het trage proces van onderwijshervormingen en veelal gerelateerd aan de huidige, economische modellen. Het eigen opdrachtgeverschap op basis van het streven naar duurzaamheid biedt bovendien nog weinig houvast voor vernieuwingen binnen het onderwijs. Het onvruchtbare onderscheid tussen theorie en praktijk daarentegen is blijvend dominant. Hierbij wordt de onderwijspraktijk veelal afgedaan als theorie om vervolgens de praktijk van de markt als dominante referentie te benutten. Hoe zou het ontwerponderwijs voorbij dit weinig productieve onderscheid alsnog een meer constructieve omgang met de fundamentele kwesties van nu kunnen bewerkstelligen? Hoe zou er vervolgens ook buiten het ontwerponderwijs aandacht kunnen worden gegeven aan deze essentiële vraagstukken, zeker gezien de groeiende verwachtingen ten opzichte van het ontwerpdomein als de oplossing voor verschillende maatschappelijke- en ecologische vraagstukken?

Er zijn in Nederland talloze initiatieven gewijd aan onderzoek naar en binnen ontwerp en het onderwijs, maar vooralsnog zijn deze nogal gefragmenteerd en bevinden ze zich verspreid door het hele land. Het ontbreekt aan een samenhangend netwerk of een gemeenschappelijk narratief dat de waardevolle onderzoeksbijdragen van al die programma's, departementen, instituten en informele partijen bij elkaar weet te brengen.

Alice Twemlow, docent aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten (KABK) in Den Haag en voorzitter van dit congres, beschouwt de bijeenkomst Redesigning the Designer als een uitgelezen gelegenheid het belang van kennis-uitwisseling aan de orde te stellen en tot een nieuw nationaal genetwerkt platform te komen op het gebied van de onderling samenhangende praktijken van ontwerp, onderwijs en onderzoek.

"Ik hoop dat de uiteenlopende onderzoekers, ontwerpers, hoogleraren, lectoraten en onderzoeksorganisaties en -initiatieven die zich in de Nederlandse context bezighouden met het vormgeven van de toekomst van het designonderwijs, dit evenement zullen aangrijpen om elkaar te leren kennen en te bespreken waarom en hoe een dergelijk netwerk tot stand zou kunnen worden gebracht. Wat zijn de mogelijke gemeenschappelijke waarden op basis waarvan de handen ineen kunnen worden geslagen? Welke gedeelde aandachtspunten zien de deelnemers voor het ontwerponderwijs van de toekomst?"

Vier van de zeven leerlijnen waarlangs de programmering en tentoonstelling van Neuhaus waren ingericht, zullen als handvatten fungeren voor het congres: Meeting Matter, Time Worlds, Collective Bodies en Multispecies Urbanism. In de aangeboden bloemlezing wordt tevens per leerlijn een toelichting en een voorbeeld van een project of evenement gegeven.

Dagvoorzitter Alice Twemlow, hoogleraar onderzoek aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag en universitair hoofddocent aan de Universiteit Leiden, en Guus Beumer, directeur van Het Nieuwe Instituut, bieden een introductie op de gezamenlijke beweegredenen en schetsen de context waarbinnen de rest van de dag verder gestalte krijgt. In de ochtend verzorgen drie sprekers een keynote lezing op basis van de eigen ervaringen met de thematiek van de dag. Tijdens de middagpauze worden er zogenoemde lunch table talks georganiseerd, waarna de middagprogrammering uit werksessies zal bestaan waarmee nadere suggesties of ideeën voor het opzetten van lectoratennetwerk worden vormgegeven.

• 09.30 - 10.00 Deuren open
• 10.00 - 10.25 Plenaire aftrap met een welkomstwoord door dagvoorzitter Alice Twemlow over de urgentie van het 'herontwerpen van de ontwerper' en het ontbreken van een netwerk van Nederlandse ontwerplectoraten, gevolgd door een toelichting door directeur Guus Beumer van Het Nieuwe Instituut op o.a. de veranderende maatschappelijke rol van ontwerp, institutioneel en particulier (zelf)opdrachtgeverschap en het samenspel van maker, markt, overheid en ondersteunende instellingen.
• 10.30 - 12.00 Korte keynotes van Florian Cramer, Klaas Kuitenbrouwer en Adeola Enigbokan.
• 10.30 - 10.50 Florian Cramer (o.a. lector eenentwintigste-eeuwse visuele cultuur Piet Zwart Institute en supervisor NWO-onderzoeksproject Critical Making) over de noodzaak van een nieuwe benadering van design en de consequenties van alternatieve organisatievormen voor de ontwerppraktijk.
• 10.55 - 11.15 Klaas Kuitenbrouwer (o.a. researcher bij Het Nieuwe Instituut en docent mediatheorie Gerrit Rietveld Academie - DOGtime) over het project Neuhaus en de verschillende leerlijnen, gevolgd door een introductie van de zoöp als nieuwe organisatievorm en artistieke onderzoeksmethode.
• 11.20 - 11.40 Adeola Enigbokan (o.a. cultuursocioloog aan de Universiteit van Amsterdam en docent aan de Gerrit Rietveld Academie) over het toelaten van 'andere' vormen van kennis in de onderzoekspraktijk en het hoger onderwijs.
• 11.45 - 11.55 Panelgesprek waarin de voorgaande sprekers reflecteren op het eerste gedeelte van het programma.
• 11.55 - 12.10 Showcase van Het Collectief (MA-studenten Design Academy Eindhoven) over hun project dat zich van een Neuhaus-satelliet heeft ontwikkeld tot een zelfstandig artistiek experiment met de dynamiek tussen mens en niet-mens.
• 12.10 - 12.15 Afronding van het ochtendprogramma door dagvoorzitter Alice Twemlow.
• 12.15 - 13.30 Lunchbreak sessions.
  Tijdens de middagpauze houden fellows van Het Nieuwe Instituut zogenoemde lunchtafelgesprekken. Tijdens de gezamenlijke maaltijd spreken zij over hun projecten en de uitdagingen die ze daarin tegenkomen, in relatie tot een aantal Neuhaus-leerlijnen.
  Hosts: Paolo Patelli met zijn project _Is It Biology or Geology? Life and Death as Multispecies Formations; _Claudia Rot met haar project Beyond Polderen: Exposing the Voids of Environmental Justice in the Netherlands en Dele Adeyemo met zijn project Alien Possession
• 13.30 - 16.45 Werksessies
  ​Tijdens de werksessies in de middag worden deelnemers gestimuleerd om de kaders van de basisprincipes van het nieuwe netwerk van designlectoraten te formuleren. De leerlijnen Meeting Matter, Time Worlds, Collective Bodies en Multispecies Urbanism kunnen bij deze opdracht als hulpmiddel worden ingezet. Meeting Matter - werksessie onder begeleiding van Anastasia Kubrak / Time Worlds - werksessie onder begeleiding van Paolo Patelli / Collective Bodies - werksessie onder begeleiding van Klaas Kuitenbrouwer / Multispecies Urbanism - werksessie onder begeleiding van Adeola Enigbokan.
• 15.00 - 15.30 Koffiepauze.
• 15.30 - 16.30 Vervolg werksessies, in de zelfde groepssamenstelling als voor de pauze.
• 16.45 - 17.15 Plenaire terugblik en afsluiting door Alice Twemlow.
• 17.15 - 18.30 Borrel.