Van Doesburg, Van Eesteren en Hertzberger tijdelijk te zien in het Rijksmuseum Van Doesburg, Van Eesteren en Hertzberger tijdelijk te zien in het Rijksmuseum

De nalatenschappen van kunstenaar Th. van Doesburg en architect C. van Eesteren, beiden lid van De Stijl, behoren tot de toparchieven van Het Nieuwe Instituut. Maison Particulière is een gezamenlijk ontwerp uit 1923. Uitgewerkt in tekeningen en maquettes werd het ontwerp getoond in de eerste grote expositie over De Stijl in de galerie van Leonce Rosenberg in Parijs. Dit ontwerp voor een woonhuis is radicaal vernieuwend. Van Doesburg en Van Eesteren experimenteren hier met abstracte en geometrische vormen en met primaire kleuren, die universele eigenschappen van kunst en architectuur visualiseren. De axonometrie, een nieuwe manier van tekenen, is zowel een zoektocht als een demonstratie van hun ambitie om met architectuur een nieuwe en universele realiteit te scheppen. Van Doesburg en Van Eesteren beschouwden deze tentoonstelling niet alleen als een erkenning van dit gedachtegoed, maar ook als platform om de volledige synthese van kunst en architectuur verder te promoten. Dit experiment van De Stijl is inmiddels wereldberoemd.

In 2014 verwierf Het Nieuwe Instituut het omvangrijke archief van architect Herman Hertzberger, een van de toonaangevende architecten van het Nederlandse structuralisme (1955-1980). Kenmerkend voor deze architectuurstroming is het zoeken naar een nieuw samenlevingsmodel, naar een stedelijke architectuur die alle aspecten van het maatschappelijke leven omvat en ruimte biedt aan de zelfverwezenlijking van de moderne mens. In dit ontwerp voor een nieuw kantoorgebouw van verzekeringsmaatschappij Centraal Beheer (1968-1972) ontwikkelde Hertzberger een nieuwe benadering van de werkomgeving. In plaats van een lange gang met aan weerszijden kantoortjes, zoals gebruikelijk was, bestaat Centraal Beheer uit een aaneenschakeling van werkplekken die zowel horizontaal als verticaal met elkaar zijn verbonden. Iedere verdieping bestaat uit kleinere ruimtes van 9 x 9 meter met vier werkplekken per verdieping. Iedere werknemer mocht zijn werkplek naar eigen smaak en inzicht inrichten. Het ontwerp laat zien dat een groot kantoorgebouw toch een menselijke maat en een informele sfeer kan hebben. Contact tussen de medewerkers was belangrijker dan traditionele gezagsverhoudingen. De schetsen met aantekeningen tonen op gedetailleerde wijze enkele stappen in het ontwerpproces van Centraal Beheer.

Sinds 2013 bestaat er een meerjarig co-curatorschap tussen Het Nieuwe Instituut en het Rijksmuseum met betrekking tot de vaste presentatie van de twintigste eeuw in het Rijksmuseum. Iedere drie maanden is er een nieuwe keuze te zien uit de archieven van Het Nieuwe Instituut, waarbij twee tijdvakken centraal staan: de avant-garde bewegingen uit de jaren twintig en dertig, en de jaren vijftig en zestig. Het Rijksmuseum draagt zorg voor de conservering en eventuele restauratie van deze tekeningen. Eerder waren werken te zien van onder andere Piet Blom, H. Th. Wijdeveld, G. Rietveld, J. Duiker en Brinkman en Van der Vlugt.