Open Archief: drie nieuwe mediawerken in ontwikkelingOpen Archief: drie nieuwe mediawerken in ontwikkeling

Jessica de Abreu, Femke Dekker en Michiel Huijben werden geselecteerd uit meer dan 190 makers die reageerden op een open call, alle drie met een sterke multidisclipinaire vise op creatief hergebruik van archiefmateriaal. De jury was vooral onder de indruk van de originele onderzoeksvragen en de eigentijdse en kritische visie op het archief, in combinatie met actuele maatschappelijke ontwikkelingen. Gedurende een werkperiode van vijf maanden krijgen zij de kans om op basis van de open archieven van de drie instituten een nieuw, autonoom kunstwerk te realiseren.

Jessica de Abreu, antropoloog en mede-oprichter van 'The Black Archives', maakt een documentaire op basis van haar persoonlijke archief en archiefmateriaal uit de open collecties van de deelnemende instellingen. De nadruk ligt op de representatie van zwarte mensen in de geschiedenis en in het huidige debat over racisme en discriminatie.

RE: ACTIVATE, de werktitel van het project van Femke Dekker, richt zich op de wederzijdse relatie tussen media en activisme en laat de strategieën zien die worden gebruikt om hun mechanismen te versterken en te exploiteren.

Hoe kan een stad bijdragen aan inclusiviteit en meerstemmigheid als er geen geschikte plek is om je stem te laten horen? Michiel Huijben stelde deze vraag en onderzoekt verschillende democratische plekken in steden en hoe deze zijn ontworpen en bedacht binnen een stedelijke omgeving.

Het individuele onderzoek van de drie makers werd ondersteund door een aantal gezamenlijke activiteiten, zoals een Input Party en Re:use Clinics.

Input Party, een initiatief van Rachel Sellem en Elki Boerdam, is ontstaan uit de behoefte om vanuit een niet-academische visie over institutionele en privé-archieven te praten. Een bijeenkomst voor en door kunstenaars die aan de hand van zelf ingebracht archiefmateriaal met elkaar in gesprek gaan, met als doel elkaar verder te brengen in het artistieke proces en het persoonlijke narratief rondom het archiefmateriaal verder uit te werken. Femke Dekker, Jessica Abreu en Michiel Huijben kwamen tijdens de Input Party van 5 maart digitaal bij elkaar om voor het eerst hun vondsten met elkaar te delen.

Na persoonlijke ontboezemingen aan de hand van afbeeldingen van hun werk, namen ze elkaar mee in hun onderzoek en het gevonden materiaal. Al snel bleek dat de complexiteit van de verschillende collecties en hun zoekmogelijkheden een verbindende factor was. Omdat de drie kunstenaars meer associatief werken, is zoeken in een systeem dat ontsloten is aan de hand van jaartallen, namen en inventarisnummers soms een uitdaging. Aan het einde van de onderzoeksperiode hopen de drie niet alleen een nieuw werk te presenteren, maar ook inzicht te hebben én te bieden in de manier waarop erfgoedinstellingen verzamelen, en hoe toegankelijk collecties zijn als ze bevraagd worden op maatschappelijke thema's.

Op 25 februari werd de eerste van twee 'Re:use clinics' georganiseerd. Dit online evenement met het thema 'Copyright' werd door zo'n 60 mensen bezocht. Deze clinics zijn bedoeld om erfgoedinstellingen en makers samen te brengen en het gesprek te voeren over creatief hergebruik, aan de hand van een specifiek thema. Te gast waren sprekers Arlette Bekink van Pictoright en Open GLAM-pleitbezorger Douglas McCarthy. Aan Brigitte Jansen, de moderator, de taak om sprekers en bezoekers aan te moedigen vragen te stellen en de discussie met elkaar aan te gaan.

Pictoright representeert beeldmakers en hun (collectieve) rechten die worden geïnd voor het lenen, kopiëren en verspreiden van beelden. Omdat deze rechten uit praktisch oogpunt niet individueel te innen zijn, gebeurt dit collectief, waarna ze doorPictoright verdeeld worden onder degenen die er recht op hebben. Collectieve rechten krijgen binnenkort een wettelijke basis in het Nederlandse recht. Arlette Bekink introduceerde de Appropriation Art richtlijn die Pictoright onlangs heeft opgesteld. Daarmee kan getoetst worden in hoeverre het gebruik van een werk ín een ander werk, iets dat op grond van het auteursrecht niet is toegestaan, toch acceptabel is. Pictoright erkent hiermee dat het refereren naar werk van anderen voor veel kunstenaars onlosmakelijk verbonden is met het creatieve proces.

Douglas McCarthy wilde als 'Open GLAM-advocaat allereerst benadrukken dat de eeuw van digitaal cultureel erfgoed is aangebroken. Hij ging met name in op werk dat zich in het publieke domein bevindt, werk dus waarop geen auteursrechten meer berusten. Werken in het publieke domein zouden altijd zo toegankelijk mogelijk online beschikbaar moeten zijn. McCarthy liet zien hoe de status quo krampachtig wordt vastgehouden door beperkt toegang tot het publieke domein te bieden. Terwijl er juist kansen liggen in het opengooien van een collectie. Ook makers zelf hebben invloed op de mate van toegankelijkheid. Wat voor licentie geeft een maker zijn werk bijvoorbeeld? Wat gebeurt er met het werk als het op social media wordt geplaatst? Kunnen erfgoedinstellingen een actieve rol spelen in dit debat en waarborgen dat collecties open blijven?

Komende maanden zullen de kunstenaars verder gaan met hun onderzoek in de verschillende collecties en hun mediawerk ontwikkelen. Elke maand schrijft één kunstenaar over de voortgang van het onderzoek op het research blog op de Open Archief website. Op 3 juni opent de tentoonstelling Open Archief 2021 in Het Nieuwe Instituut waarin de drie werken te zien zullen zijn. Daarnaast organiseert Open Archief een internationaal, digitaal symposium, waarin onder andere auteursrecht centraal zal staan.

In navolging van de maatschappelijk relevante thema's die de kunstenaars dit jaar aansnijden, racisme, discriminatie, activisme en democratie, is het essentieel dat erfgoedinstelling hun collecties openstellen om juist ook deze onderzoeksvragen te faciliteren. Dat gebeurt tijdens de 2e Re:Use Clinic in april, met het thema 'the ethics of reuse'.

Sinds 1 januari 2021 is Het Nieuwe Instituut een erfgoedinstelling. Netwerkvorming en partnerships zijn essentieel voor de ontsluiting van de collectie. Aan de hand van verschillende vormen van onderzoek - speculatief, academisch, ontwerpend, publiek - worden mogelijk nieuwe benaderingen, methodologieën en narratieve ontwikkeld om naar de collectie te kijken, er waarde aan toe te kennen en betekenis te geven. Een belangrijke vraag daarbij is hoe erfgoedinstellingen door middel van hun organisatie, collecties en daaraan verbonden acquisitie- en ontsluitingsbeleid nieuwe vormen van meerstemmigheid en toegankelijkheid kunnen bewerkstelligen.

Blijf op de hoogte via www.openarchief.com. Heb je vragen? Mail naar openarchief@beeldengeluid.nl.