Ontwerp tegelvloer De Vonk van Theo van Doesburg aanwinst voor de Rijkscollectie Ontwerp tegelvloer De Vonk van Theo van Doesburg aanwinst voor de Rijkscollectie

Kunstenaarsbeweging De Stijl was door Van Doesburg in 1917 opgericht. Kunst, schilderkunst en architectuur kregen binnen De Stijl een nieuwe taak toegewezen /"als gids die de mensheid voorbereidt op harmonie en evenwicht, op een 'nieuw leven'./" L.C. Jaffé. De Stijl 1917-1931. Libris, 1988 Op die manier zou kunst bijdragen aan een nieuwe en betere wereld.

De Vonk is niet alleen een mooi voorbeeld van zo'n Gesamtkunstwerk door de integratie van architectuur en schilderkunst volgens de idealen van De Stijl, het is ook een resultaat van de samenwerking tussen Van Doesburg en Oud, die een paar jaar later, in 1921, zo abrupt ten einde kwam vanwege een verschil van opvatting over de rol van kleur en architectuur. Oud kwam tot de overtuiging dat kleur niet overheersend mocht zijn, en Van Doesburg weigerde zich te onderwerpen aan de eisen van de architect. Het leidde tot het vertrek van Oud uit De Stijl.

In 1917 had Emilie Knappert, oprichter van Vereeniging Buitenbedrijf in Leiden, aan architect en goede vriend Hendrik Berlage de opdracht gegeven een vakantiehuis te ontwerpen voor meisjes uit de arbeidersklasse, waar ze hun vakanties en weekenden in de gezonde buitenlucht konden doorbrengen. Berlage was te druk en gaf de opdracht aan architect J.J.P. Oud. Oud vroeg Theo van Doesburg om bepaalde decoratieve elementen van het ontwerp voor zijn rekening te nemen zoals mozaïeken en kleurontwerpen voor de deuren, het exterieur en de vloer. Kunstenaar Harm Kamerlingh Onnes vroeg hij voor de glas-in-loodramen.

De achtergrond van deze taakverdeling was de visie op een zogenaamde tegenpoligheid van de driedimensionale architectuur en de tweedimensionale schilderkunst. Doel van de samenwerking was om te komen tot een harmonische verbinding tussen deze tegenpolen, waarbij zowel architect als kunstenaar binnen hun eigen vakgebied streven naar zuivere middelen en vormen. Dit heeft bij De Vonk geresulteerd in een harmonisch evenwicht tussen de gesloten symmetrische architectuur van Oud en de asymmetrische, open kleurcomposities van Van Doesburg. Monumentenregister https://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/monumenten/509685

Van Doesburg beklaagde zich echter in een brief van 19 augustus 1918 aan Oud dat zijn ontwerp verpest werd door de glas-in-loodramen van Kamerlingh Onnes. Hij meende dat de modernistische composities het daglicht blokkeerden dat de vloeren nodig hadden om mooi uit te komen. Het werk leverde hem desalniettemin gelijk een nieuwe opdracht op: dominee Bart de Ligt was zo onder de indruk van het mozaïek dat hij Van Doesburg vroeg een interieur van zes vertrekken en een gang voor een woonhuis in Lage Vuursche te ontwerpen. Daarvan zijn drie kleurontwerpen bewaard gebleven, die zich bevinden in de collectie van Het Nieuwe Instituut.

Nadat de tekening Ontwerp tegelvloer voor entree en hal van vakantiehuis de Vonk in Noordwijkerhout decennia lang door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in bruikleen is gegeven aan Museum De Lakenhal in Leiden, wordt het beheer nu overgedragen aan Het Nieuwe Instituut. Het werk behoort tot het architectuurdeel uit de nalatenschap van Van Doesburg, waarvan de erfgenamen bepaald hebben dat het in de collectie van Het Nieuwe Instituut (toen: Het Nederlands Architectuurinstituut) zou worden opgenomen.

De tekening betreft het kleurontwerp voor de vloer van de entree, de hal en de overloop op de eerste verdieping. Het ontwerp voor De Vonk is een aanvulling op een aantal andere vloerontwerpen van Van Doesburg in de Rijkscollectie, zoals die voor de badkamer en keuken van de atelierwoning in Meudon, de Ciné-dancing van Aubette en de Universiteitshal.

Het Nieuwe Instituut beheert naast het archief van Doesburg ook het archief van Jacobus Oud. Naast enkele bouwtekeningen bevat het een ontwerp van de entree van de Vonk. Vanwege het gebruik van viltstift lijkt het een naoorlogs werk, maar om dat vast te kunnen stellen is verder onderzoek nodig. In de oeuvrecatalogus Van Doesburg, onder redactie van Els Hoek, staat een derde ontwerp van de entree, maar helaas is hier slechts een zwart-wit foto van bekend. Het ontwerp wijkt ook af van de entree op de verworven tekening (DOESAB5091).

Eerder dit jaar verwierf Het Nieuwe Instituut uit de nalatenschap van Van Doesburg een interieurmaquette van Café-restaurant Aubette (1926).