John Hejduk: Bouwen in het hoofd
In de tentoonstelling Dromen van Piet Sanders werden in 2015/2016 een aantal architectonische modellen gepresenteerd die Sanders aan het NAi geschonken heeft uit zijn privé-verzameling. Het betreft maquettes van onder andere Asymptote, Peter Eisenman, John Hejduk en Daniel Libeskind. Sanders heeft in de loop der jaren echter ook regelmatig materiaal geschonken aan de bibliotheek van het NAi. Uit die schenking is hier een kleine selectie gemaakt, die bestaat uit publicaties van en over een architect voor wie Sanders een bijzondere belangstelling had: de Amerikaanse architect John Hejduk (1929-2000).
1 oktober 2005
(Gepubliceerd op nai.nl 1 oktober 2005)
De kunstverzamelaar en architectuurliefhebber Piet Sanders was vooral geïnteresseerd in ideeën. Of en hoe een gebouw gerealiseerd werd vond hij minder belangrijk. De sculpturale modellen uit de tentoonstelling verraden die voorkeur al: het toont werk van architecten die relatief weinig bouwen, en vooral conceptueel en experimenteel te werk gaan. John Hejduk was zo'n architect wiens reputatie meer gebaseerd is op zijn ideeën, dan op de vertaling ervan in concrete bouwwerken.
Fabriceren
Hejduk zegt in een interview met Jaap Huisman uit 1993: /"Het bouwen - ik noem het liever fabriceren - gebeurt in mijn hoofd. Architectuur beperkt zich niet alleen tot het zichtbare proces [..]. Een gedicht, literatuur, muziek, zelfs de geneeskunst inspireren me bij het bouwen. Het is een misverstand te denken dat je werktekening altijd moet leiden tot een pasklaar bouwwerk./" [Volkskrant, 11 november 1993]. Hejduk studeerde en doceerde jarenlang aan The Cooper Union School of Architecture in New York, een opleiding die georiënteerd is op de integratie van beeldende kunst en architectuur. Het werk van Hejduk bestaat behalve uit architectonische tekeningen en modellen uit vrijer werk zoals poëzie, teken- en schilderkunst. Het zijn disciplines die in onderstaande publicaties allemaal de revue passeren.
Education of an architect
In 1971 werd The Cooper Union School of Architecture door het Museum of Modern Art uitgenodigd werk van studenten te exposeren uit de periode 1964-1971. Het was voor het eerst dat het MoMA een dergelijke expositie organiseerde. Het boek dat bij die tentoonstelling verscheen, 'Education of an architect: a point of view', is een klassieker binnen het architectuuronderwijs en van grote invloed geweest op het denken over architectuur. Het boek verscheen in beperkte oplage en is in 1999 geactualiseerd en opnieuw uitgegeven. Minder bekend is het boek dat in 1988 gepubliceerd werd onder (bijna) dezelfde titel, en dat beschouwd kan worden als vervolg op de uitgave uit 1971. Hierin worden studentenprojecten gepresenteerd uit de periode 1972-1985. John Hejduk, Richard Henderson ; ed. by Elizabeth Diller ... [et al.] ; Irwin S. Chanin School of Architecture of the Cooper Union. - New York : Rizzoli, 1988. - 351 p. : drsn., ill., tek., plgr., foto's ; 32 cm
Aesop's Fables
Hejduk maakte deze illustraties in 1947, in zijn eerste studiejaar aan The Cooper Union in New York. Het zijn kleurige en krachtige schilderingen, waarbij de motieven steeds mooi in elkaar grijpen. De 2500 jaar oude dierenfabels van de Griekse dichter Aesop zijn wereldberoemd, hoewel zijn naam minder bekend is dan zijn verhalen die steevast eindigen met een behartenswaardige moraal. In 'Mask of Medusa' schrijft Hejduk over deze illustratieopdracht: _"We kregen een blanco vel papier [..] met de opdracht om een zwarte vorm zonder rechte hoeken in het midden van het papier te zetten. [..] We hebben een vol jaar aan dat boek gewerkt. De ervaring van het illustreren van dit boek was een waardevol instrument in de kennismaking met de bouwkunst. Met een ijzeren discipline oefenden we het oog (visueel gevoel) en de hand (tastgevoel). We leerden een penseel te hanteren, en begonnen met het uitbannen van ons aangeboren gevoel ten opzichte van kleur, vorm en ruimte." _[p.27] Joseph Jacobs ; ill. by John Hejduk. - New York : Rizzoli, 1991. - ca. 26 p. : ill. ; 25 cm.
Three projects : exploration of the Diamond Thesis
Hejduk richtte zich vooral op experimenten en onderzoek op het gebied van woontypologieën, waarbij hij terugkeerde naar de theoretische basis van de moderne beweging. Hij legde de nadruk op elementaire klassiek-moderne thema's als vlak, ruimteverdeling, (a)symmetrie, open- en geslotenheid en de ontsluiting van de woning. Vanaf de jaren vijftig ontwierp hij verschillende series woonhuizen. De Texas Houses, gebaseerd op het negen vierkanten-grid, en later de daarvan afgeleide Diamond Houses waarbij hij hetzelfde grid 45 graden draaide tot een ruit. In de inleiding schrijft Hejduk: "Als de doeken van de kubisten de architecten van de jaren twintig stof tot nadenken verschaften, dan zouden ook de op de ruitvorm gebaseerde doeken van Mondriaan voor de hedendaagse architecten van enige betekenis kunnen zijn." Deze publicatie uit 1969 bestaat uit 24 tekeningen op groot formaat, en is verschenen in een oplage van slechts 500 stuks.
Three projects : exploration of the Diamond Thesis. John Hejduk. - New York : The Cooper Union School of Art and Architecture ; The Architectural League ; The Graham Foundation for Advanced Studies in Fine Art, 1969. - losbl. : tek., plgrn ; 46x46 cm
Mask of Medusa : works 1947-1983
Hejduks eerste grote overzichtswerk is een boek dat leest als een encyclopedie. Het betreft werk uit de periode 1947-1983 en laat goed de ontwikkeling zien van rationalistische ontwerpen naar vrijer, autobiografischer werk. Het boek bevat theorieën en ontwerpen, interviews en poëzie, gelardeerd met fragmenten uit romans die Hejduk geïnspireerd hebben. Het tweede deel is een soort galerie van zijn teken- en schilderwerk; van strakke geometrische vormen tot wilde, expressieve schilderingen. John Hejduk ; ed. by Kim Shkapich ; [introd. by Daniel Libeskind]. - New York : Rizzoli, 1985. - 463 p. : ill., foto's, tek. ; 31 cm
Such places as memory : poems 1953-1996
In deze bundel brengt Hejduk hommages aan Michelangelo, aan de grote mythen en aan de ruimte zelf. David Shapiro schrijft in het voorwoord: "Zowel poëzie als architectuur zijn vol van herhaling, en niemand beter dan Hejduk kent de toepassing van parallellen, met hun listige symmetrie. [..] De geometrie van zijn krachtigste architectuurprojecten, zoals de Diamond Houses, vindt zijn evenknie in de nauwgezette parallellen in zijn poëzie. Hier bouwt Hejduk gedichten volgens een strakke geometrische orde. Dergelijke poëzie steunt niet op versiersels als rijm of een conventionele versvoet, maar op de fundamentele kosmologie van geometrische herhaling." John Hejduk ; voorw. David Shapiro. - Cambridge, MA : MIT Press, 1998. - 127 p. ; 20 cm. - (Writing Architecture series)
Lines : no fire could burn
Hejduk creëerde niet alleen werelden in zijn architectonische vormen maar ook in zijn poëzie. In deze bundel staan 73 religieuze gedichten, idiosyncratische gebeden in een directe, onopgesmukte taal. De poëzie van Hejduk wordt daarom wel omschreven als bijna non-poëtisch. Gedichten waarin Jezus voorkomt naast Rodin of Braque. John Hejduk. - New York : Monacelli Press, 1999. - 127 p. ; 24 cm
Fabrications 2
'Fabrications' bestaat uit een serie reproducties van viltstifttekeningen waarin Hejduk teksten heeft opgenomen. 'Fabrications 2' bevat kleurenreproducties van 13 tekeningen van zijn Wall House-project. Deze laatste serie huizen (1968-1974) wordt wel beschouwd als het hoogtepunt van zijn oeuvre. Niet de plattegrond is in deze ontwerpen het belangrijkste, maar de gevel. Een vrijstaande muur dient als een soort projectiescherm waartegen de verschillende vertrekken geprojecteerd worden. Een van deze Wall Houses, het Bye House, is postuum gerealiseerd in Groningen. [p_rojects by John Hejduk]. - New York : The Cooper Union School of Art and Architecture, 1974._
John Hejduk Práce
Tsjechoslowaakse uitgave naar aanleiding van een tentoonstelling in Praag van House of the Suicide en House of the Mother of the Suicide. Hejduk, zelf kleinzoon van Tsjechische immigranten, ontwierp deze bouwwerken ter herinnering aan Jan Palach, de nationale held van Tsjecho-Slowakije. Palach stak zichzelf in 1969 in brand op het Wenceslasplein uit protest tegen de Russische overheersing. De ontwerpen van Hejduk bestaan uit twee grote kubussen met scherpe metalen punten erop. Bij de een wijzen die punten recht omhoog, bij de andere waaieren ze iets uit, wat associaties oproept met angst of een plotselinge schrikreactie. Het boek is een curieuze mengeling van tekstfragmenten, tekeningen, gedichten, modellen en typografische experimenten. Praha : Obec Architektu, 1991. - 58 p. : tek., ill. ; 25 cm
Sanctuaries : the last works of John Hejduk
'Sanctuaries' belicht het latere werk van Hejduk. Het mathematische van vroeger en zijn fascinatie voor Mies van der Rohe en Mondriaan maken plaats voor een meer persoonlijke, bijna carnavaleske vorm. Zijn architectonische ideeën krijgen gestalte in tekeningen die lyrisch, anekdotisch en zelfs spiritueel zijn met hun vele bijbelse motieven. Het boek presenteert een serie van 32 tekeningen onder de naam 'Enclosures'. Het zijn allegorieën van een tijd die veilig, beschermd en ommuurd was. selections from the John Hejduk Archive at the Canadian Centre for Architecture, Montreal & The Menil Collection, Houston / K. Michael Hays. - New York : Whitney Museum of Modern Art, 2002. - .. p. : ill. ; 19 cm