Het verlangen naar buiten Het verlangen naar buiten

In de tentoonstelling Dissident Gardens is de tuin de plek bij uitstek waar het verlangen van de mens om zijn omgeving te beheersen botst met zijn fascinatie voor de wilde, ongerepte natuur. Tegelijkertijd zijn tuinen, in de huidige tijd van digitalisering en globalisering, plekken geworden om zich terug te trekken en tot rust te komen. _Dissident Gardens _onderzoekt onze huidige verhouding tot de natuur, de invloed van technologie en de rol van de ontwerper en architect. Technologie en ecologie zijn met elkaar verweven geraakt, wat tot een nieuwe opvatting van de verhouding tussen cultuur en natuur heeft geleid.

Voor deze tentoonstelling is uit de archieven van Het Nieuwe Instituut een keuze gemaakt uit ontwerpen voor vakantieparken en -huisjes. Vakantieparken weerspiegelen het verlangen naar buiten, naar het één worden met de natuur en naar de ontsnapping aan het alledaagse leven. Tegelijkertijd laten die vakantieparken een vaak ambivalente, en steeds veranderende houding zien tegenover de natuur en het landschap. Het spanningsveld tussen recreatie en natuur neemt telkens andere vormen aan.

Nederland kent met 1500 vakantieparken de hoogste vakantieparkendichtheid in de wereld. Aanvankelijk waren het kampeerterreinen gericht op 'sociaal toerisme', dat primitiviteit als het elixer voor de gedegenereerde stedeling beschouwde. Pas rond 1960 maakte het door idealisten gedomineerde vakantiepark plaats voor parken die volledig gericht waren op comfort en luxe. Met zijn commerciële en recreatieve voorzieningen veranderde het vakantiepark in een 'geconcentreerd stedelijk vermaakscentrum' waarbij de natuur alleen nog als decor diende om het gevoel van 'buiten zijn' te suggereren.

Twee sterke Nederlandse ontwerptradities komen samen in het vakantiepark; die van het landschap en van de woningbouw. Nederland heeft een traditie waarin het landschap diep doordringt in deze parken en woningen. Anderzijds is het vakantiepark het speelveld van de ontwerper voor het experiment, of zelfs aanjager van integrale landschapsontwikkeling.

Architectenbureau Van den Broek en Bakema was het vaste ontwerpbureau van Sporthuis Centrum - later Centre Parcs. In park De Eemhof bij Zeewolde (1980), creëerden ze een spectaculair artificieel eilandenlandschap met een ongekend voorzieningenaanbod. Primeur waren de congreszaal en het hypermoderne 'subtropisch zwemparadijs'. In 2018 is het vakantiepark de aanjager voor duurzame milieuoplossingen; zoals verbetering van de kwaliteit van de Zeeuwse wateren of die van de bossen op Vlieland.

Naast foto's en tekeningen uit het archief van Het Nieuwe Instituut worden ook actuele ontwerpen van vakantieparken getoond, van onder andere H+N+S Landschapsarchitecten. Zij zoeken in hun ontwerpen naar ecologische verbreding, naar een positieve stimulans van de natuur, zonder er afbreuk aan te doen.

Speciaal voor Pleasure Parks heeft bureau Broekbakema een aantal foto's in bruikleen gegeven van fotograaf Jan Vrijhof. Hij fotografeerde in 1968 in opdracht van Sporthuis Centrum een 5 sterren vakantiehuisje op De Lommerbergen in Reuver, Zuid Limburg. De Lommerbergen werd in 1968 geopend als het eerste park van Sporthuis Centrum. Jaap Bakema ontwierp de bungalow-huisjes.

Twee van deze foto's zijn in de tentoonstelling te zien, samen met twee foto's van Piet Zwart uit het Rijksarchief. De foto's van Piet Zwart tonen zelfgebouwde vakantiehuisjes op het zogenoemde crisisstrand aan de Waalhaven in Rotterdam, in 1932. Op een zandstrook langs de Waalhaven hadden bewoners van Charlois in de crisistijd een recreatieterrein gecreëerd met tenten en houten huisjes, waar ze de zomermaanden doorbrachten.

Het beeld in dit artikel is samengesteld op basis van het onderzoek dat gedaan is ten behoeve van de tentoonstelling. Niet alle stukken waren ook daadwerkelijk op zaal te zien.

• Mieke Dings. Tussen tent en villa. Het vakantiepark in Nederland 1920 - nu. nai010 Uitgevers, 2015.
• Petra Brouwer. Vakantie als ruimtelijk ordeningsinstrument. Archined, 2016.

Drie korte films over de totstandkoming van de Pleasure Parks, met conservatoren van de afdeling Collectie aan het woord. bekijk