Het Gezonde Huis: nieuwe audiotour Huis SonneveldHet Gezonde Huis: nieuwe audiotour Huis Sonneveld

Het Nieuwe Bouwen is een functionalistische architectuur die zijn hoogtepunt tussen de beide wereldoorlogen beleefde. Niet monumentaliteit lag aan de basis van het ontwerp, maar de functie van het gebouw en de behoeften van de gebruikers. Moderne materialen als beton en recent ontwikkelde staalconstructies werden toegepast in efficiënte, hygiënische gebouwen. Een functionele plattegrond met vrij indeelbare ruimtes zou een gebouw een open, luchtige indruk geven, in tegenstelling tot de traditionele, gesloten bouwblokken. Het streven was naar een gezonde leefomgeving met frisse lucht en veel zonlicht.

De stroming was onder andere zo succesvol omdat haar witte gebouwen met grote ramen en terrassen antwoord gaven op actuele gezondheidsvraagstukken. Er waren nog maar weinig effectieve medische behandelingen in die tijd, maar het 'nieuwe bouwen' met veel licht, frisse lucht en zon bood - naast 'geestelijke hygiëne' - ook heel concrete fysieke reinheid. Ook de exacte wetenschap doet zijn intrede in de architectuur, vooral op medisch-hygiënisch gebied. Licht en lucht, ventilatie, verwarming, watertoevoer, vuilnisafvoer en rioolafvoer zijn zaken waarvoor nu wetenschappelijk gestelde normen worden gehanteerd.

In 1931 bezocht architect Van der Vlugt twee tentoonstellingen in Duitsland die de 'state of the art' lieten zien op het gebied van woningbouw en hygïene: de Internationale architectuurtentoonstelling over de Woning in Berlijn, en de Internationale hygiëne-tentoonstelling in Dresden. Ze trokken miljoenen bezoekers. De daar gepropageerde ideeën over hygiëne paste Van der Vlugt toe in zijn ontwerp voor Huis Sonneveld.

Op de tentoonstelling Die Wohnung (Stuttgart, 1927) zag hij onder andere werk van de meubelontwerper W.H. Gispen. Het vernieuwende van Gispen was dat hij moderne ideeën over hygiëne, die daarvoor alleen nog werden toegepast in academische ziekenhuizen, modelboerderijen en scholen, voor het eerst in woningen benutte. De buismeubels van Gispen hadden geen naden en de zittingen waren uitneembaar, zodat ze makkelijk goed schoongemaakt konden worden. Ze waren niet met schroeven in elkaar gezet maar gelast en nadien verchroomd; dus weinig stof en makkelijk te reinigen. In Huis Sonneveld hangen boven de bureau's Gisolampen, ook van de firma Gispen. Te weinig licht geeft immers bijziendheid, een slechte, voorovergebogen houding en minder goede prestaties. Allemaal zeer nadelig voor het opgroeiende kind, zo was de opvatting.

Aan zon en licht werden in de eerste helft van de twintigste eeuw preventieve en helende eigenschappen verbonden voor tal van lichamelijke en psychische kwalen. Volgens gezondheidsdeskundigen was direct zonlicht de beste bacteriedoder, en had het een positieve invloed op stofwisseling en stemming. Zonlicht- of heliotherapie werd opnieuw geïntroduceerd en beschouwd als de meest effectieve behandeling tegen infectieziekten. In 1903 kreeg Niels Finsen de Nobelprijs voor Geneeskunde voor zijn behandeling van tuberculose en rachitis met zonlicht. De natuurlijke geneeskracht van het zonlicht leek wel een wondermiddel voor bijna alles te zijn.

Zonlicht was er in overvloed in Huis Sonneveld, bijvoorbeeld door de lange strookvensters over de gehele eerste verdieping. Deze gaven bovendien vrij zicht op de tuin en het Museumpark. Zo was je altijd dicht bij de natuur. De stoffen van de meubels in het huis waren kleurvast. Hierdoor hoefde je de gordijnen overdag niet meer dicht te doen om de stofferingen te beschermen. Zo kon de zon de hele dag onbelemmerd naar binnen schijnen. En hoe meer zon en licht in huis, hoe beter. Het balkon bij de woonkamer werd de 'buitenkamer' genoemd. Deze kamer is de ulitieme verwezenlijking van waar het Nieuwe Bouwen voor staat: Licht, Lucht en Ruimte. Via de grote openslaande deuren kon de familie het overdekte terras bereiken, waar de gezonde buitenlucht met volle teugen kon worden ingeademd.

Op de traptreden en in de gangen ligt rubber en zwart marmer. Rubber was een van de nieuwe materialen in de architectuur. Net als linoleum werd rubber in de handboeken van die tijd als vloerbedekking aanbevolen, omdat deze gladde, naadloze vloer gemakkelijk gereinigd kan worden. Houten vloeren en tapijten hielden vuil vast en waren een broedplaats voor microben. Tevens was rubber geluiddempend. Alle deuren in het huis zijn glad, zonder profiel. Strak en modern, maar óók gemakkelijk schoon te houden en stofvrij. Ook de slaapkamer was makkelijk te reinigen: geen opsmuk en slechts een beperkt aantal meubels die zorgden voor een eenvoudige inrichting. Het stalen bed met staaldraadmatras was veel praktischer dan een matras van springveren. Het glasplaatje op het nachtkastje was tevens makkelijk schoon te maken.

De audiotour 'Het Gezonde Huis' is gratis verkrijgbaar bij uw entreekaartje voor Huis Sonneveld. U kunt een tijdslot reserveren om Huis Sonneveld te bezoeken.

In aansluiting op de audiotour 'Het Gezonde Huis' zijn er in het Study Centre twee presentaties ingericht, te zien vanaf 21 November.

Een digitale presentatie toont een selectie van 30 projecten, merendeels ontwerpen van gebouwen en meubels, uit de Rijkscollectie voor Nederlandse architectuur en stedenbouw. Ze laten zien hoe architecten de nieuwe medische inzichten op het gebied van hygiëne en gezondheid vertaalden in hun ontwerp. Dit in een tijd waarin er nog volop besmettelijke ziekten waren, zoals cholera en tuberculose, en er nog geen vaccins waren. Een gezond lichaam en verse lucht, licht en zon stonden centraal. Diverse ontwerpen voor sanatoria worden getoond, evenals luchtparken, sputumbakjes en Piet Zwarts foto van het hygiëne-paviljoen in Parijs.

Om op de hoogte te blijven van de ontwikkelingen op het gebied van gezondheid en hygiëne, bezocht architect Leen van der Vlugt in 1930 de internationale hygiënetentoonstelling in Dresden en raadpleegde daarnaast de nieuwste literatuur. In de bibliotheek van Het Nieuwe Instituut zijn tal van deze publicaties in de loop der jaren verzameld; soms als onderdeel van de boekerijen van architecten; soms door Het Nieuwe Instituut en haar voorlopers zelf aangeschaft. Er is een selectie gemaakt van boeken waarin de relatie tussen hygiëne, gezondheid en ruimtelijk ontwerp centraal staat. Door middel van volksopvoeding werden nieuwe inzichten verspreid. Er werd destijds bijvoorbeeld gepoogd om met inzichten uit de natuurgeneeskunde besmettelijke ziekten te bestrijden. Immers toen, net als nu tegen covid-19, had de medische wereld nog niet een effectief medicijn uitgevonden om bijvoorbeeld tuberculose te bestrijden.

Deze presentaties hebben als doel aandacht te vragen voor de kracht van de vaste collectie van Het Nieuwe Instituut en is tot stand gekomen met steun van de Vereniging Rembrandt en de Turing Foundation. Bekijk meer projecten op de website De kracht van onze Nederlandse collecties.