Gedenken en herinneren: 75 jaar bevrijding AuschwitzGedenken en herinneren: 75 jaar bevrijding Auschwitz

Maandag 27 januari is het 75 jaar geleden dat het concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau werd bevrijd. Dit wordt op vele manieren herdacht. Vanaf 22 januari is in Kamp Westerbork begonnen met het hardop voorlezen van 102.000 namen van Joodse Nederlanders die via dit doorgangskamp werden gedeporteerd en in Auschwitz, Sobibor en andere kampen werden vermoord; dit gaat dag en nacht door tot maandagmiddag 15.00, tot de laatste naam genoemd is. Zondag is er de jaarlijkse Nederlandse herdenking bij het /"nooit meer Auschwitz/" monument in Amsterdam en de 27e zelf komen wereldleiders bij elkaar in Polen voor de vijfjaarlijkse grote internationale herdenking.

Voor velen is het belangrijk een plek te hebben om naar toe te kunnen om individueel of collectief te kunnen gedenken, te rouwen, te bidden en stil te staan. Hiervoor zijn vele monumenten opgericht. Dit ging en gaat echter niet altijd zonder slag of stoot. Zo moest de rechter er herhaaldelijk aan de pas komen om een namenmonument in Amsterdam aan de Weesperstraat mogelijk te maken.

Ook over een gedenkplek in Auschwitz zelf is veel discussie geweest hoe deze vorm te geven. In 1957 werd een prijsvraag uitgeschreven waarop 426 inzendingen uit 36 landen binnen kwamen. Door de jury, waaronder de beroemde beeldhouwer Henry Moore en de Nederlandse architect Jaap Bakema, werden meerdere kandidaten genomineerd om in meerdere groepen te werken aan een vervolgopgave. Dit liep stuk, deels op financiële problemen maar ook omdat er politiek gezien geen consensus mogelijk bleek. Pas tien jaar later werd een collectief ontwerp van drie van de eerdere genomineerden onthuld.

In het archief van de architect G. Tuynman is zijn inzending voor de prijsvraag uit 1957 bewaard gebleven. Een dramatisch ontwerp waarbij grote grillige vormgegeven beelden als ware in wanhoop naar de hemel reiken. In het archief van het architectenechtpaar E. Hartsuyker en L. Hartsuyker-Curjel is ook een ontwerp bewaard gebleven. Het is echter niet duidelijk of dit voor de prijsvraag van 1957 is gemaakt of vanuit een andere opdracht of perspectief.

In beide gevallen gaat het om zeer kwetsbare en deels gescheurde en beschadigde calques. Net zo fragiel als de herinnering zelf.

Het archief van het echtpaar Hartsuyker is vanaf februari uit huis, voor conservering en restauratie in het kader van Architectuur Dichterbij.

Tekst: Alfred Marks (archivaris)